Metselwerk voor puzzelaars

Twee ervaren metselaars van Meco mochten aan de slag met een waar kunstwerk in de gevel van een appartementencomplex in Haarlem. Het geduld van de metselaars werd hier enorm op de proef gesteld. Soms kwam men op een dag niet verder dan het verzagen van stenen.

Niet voor niets wordt het nieuwe appartementencomplex op een steenworp afstand van het NS-station in Haarlem het Huis van Hendrik (Berlage) genoemd. Allerlei kleine en grote siermetselwerken in de bakstenen buitengevel doen herinneren aan andere gebouwen van de meester.

Kunstwerk

Het meest indrukwekkende kunstwerk is een verticale strook over de gehele hoogte van het gebouw aan weerszijden van een van de entrees. Een grillig reliëf van uitstekende en terugwijkende vlakken verraadt de complexiteit van dit metselwerk, zowel in de werkvoorbereiding als uitvoering. Beheerder en eigenaar van het 106 appartementen tellende complex Ymere schakelde zelfs een kunstenaar in voor het maken van een ontwerp. Boris Tellegen ontwikkelde een ontwerp van schuine vlakken en snedes met lijnen van 45 graden, karakteristiek voor zijn artistieke stijl. “De gelaagdheid in zijn ontwerpen en het kunnen creëren van diepte in een relatief dun vlak maakten hem geschikt voor dit kunstwerk”, zegt project-architect Merijn de Jong van Heren 5 architecten, die integratie van kunst in de gebouwarchitectuur belangrijk vindt. Op zijn initiatief werden er gemetselde ornamenten in de buitengevel gemaakt. Ze refereren aan de directe omgeving van het Huis van Hendrik, waar de wederopbouw uit de jaren vijftig van de vorige eeuw gekenmerkt wordt door siermetselwerk in diverse vormen. Oorspronkelijk zouden er drie kunstwerken in de buitengevel van het Huis van Berlage komen, maar dat werd te kostbaar. Daarom beperkte Ymere zich tot één kunstwerk, dat vanaf de Prins Bernhardlaan goed zichtbaar is. Het accentueert de baksteenarchitectuur van het gebouw, die zich kenmerkt door verschillende kleurnuances van grijs, groen en gele tinten, waardoor de gevel een pixelachtig karakter krijgt. “De bakstenen hebben een engobeerbehandeling ondergaan, dat wil zeggen dat er een ‘papje van klei’ met kleurpigmenten op de stenen is gespoten, waarna ze zijn gebakken. Daardoor krijgt de gevel een geglazuurde uitstraling met als voordeel dat vuil zich niet aan de stenen hecht”, aldus De Jong.

Maatwerkgevoel

Het gebouw is in 3D uitgetekend. Dat was geen overbodige luxe, want het kunstwerk herbergt een complex patroon van uitstekende en terugwijkende, schuine vlakken. De belijningen moesten exact doorlopen van de ene naar de andere zijde van de entree. Dit vereiste veel geduld en maatwerkgevoel van de metselaars van Meco. Het bedrijf stelde fulltime twee ervaren metselaars beschikbaar. Om het reliëf in het metselwerk aan te kunnen brengen, zetten de metselaars eerst stellatten uit en spanden ze lijnen waarlangs de stenen werden gemetseld. Gelukkig was het verloop van de vlakken overal gelijk, van nul tot vijf centimeter.

“Eerst werden de referentiepunten uitgezet”, legt projectleider Kees Borghols van Meco uit. “De stelleurs begonnen met het aanbrengen van de buitenste profielen, waarna ze steeds meer naar binnen werkten. Ze spanden drie lijnen: de aslijn en de twee buitenste lijnen. Langs de schuine lijnen spanden ze de draden waarlangs de stenen gemetseld werden. Het leek wel op een spinnenweb! Voor een exacte maatvoering maakten de stelleurs gebruik van diverse meters.”

Geduld

Het geduld van de metselaars werd enorm op de proef gesteld. Soms kwam men op een dag niet verder dan het verzagen van stenen. Elke verzaagde steen werd eerst ingemeten voordat deze werd verwerkt. “Wij en aannemer Thunnissen Bouw hebben totaal geen druk gelegd op de metselaars”, aldus Borghols. “Het was voor ons moeilijk in te schatten hoe lang de metselaars over dit kunstwerk zouden doen, omdat het uniek is. De ene dag was men alleen bezig met stellen, de andere dag kon men honderden stenen wegleggen.”

Constructieve eisen

Het grillige kunstwerk stelde ook constructieve eisen aan de gevel. Aan de binnenzijde zijn geveldragers aangebracht. Om enkele bouwlagen werden stalen lateien aangebracht met ‘handjes’ om de stenen te dragen. Voor de stabiliteit werden om de zoveel bouwlagen wapeningsnetjes in de lintvoegen geplaatst. Een dilatatie van 10 mm loopt over het midden van het kunstwerk kunstwerk. Het krachtenspel was zeer complex. Bureau Vekemans heeft in samenwerking met constructeur Berkhout Tros de berekeningen en tekeningen gemaakt. Elk vlak is met een aparte kleur en specifieke data op de tekeningen gearceerd.

Het metselen geschiedde vanaf een hydraulische hefsteiger. Meco kiest daar bewust voor. “Het voordeel van dit systeem is dat de metselaars op de juiste werkhoogte staan. Bovendien kun je tegelijkertijd allerlei materialen op de steiger meenemen. Het aantal ankerpunten is met een hefsteiger veel minder dan bij een traditioneel steigerwerk, dus hoef je naderhand minder af te werken”, aldus Borghols. Het was voor Meco voor de uitvoering moeilijk in te schatten hoeveel het werk zou gaan kosten. Gezien de hoge moeilijkheidsgraad was het niet te voorspellen hoeveel uren en materialen erin zouden gaan zitten. Desalniettemin werd de begroting niet echt veel overschreden. “We hebben de aannemer elke week een uittrekstaat verstrekt over de stand van zaken. Uiteindelijk hebben we twaalf weken over het werk gedaan, terwijl er tien weken begroot was. Die vertraging was te wijten aan de hoge complexiteit van het werk en enkele dagen slecht weer.”

(Beeld: Meco, Marcel van Rijnbach)

Dit artikel is in september 2014 in het blad Aannemer verschenen. Klik hier voor een (proef)abonnement.