Optimum plus bouwde in opdracht van woningcorporatie Vivare 45 woningen in Renkum die al volledig voldoen aan de BENG-eisen die vanaf 2020 gaan gelden. “Het verhaal is helemaal niet zo spannend. Wat Optimum plus doet is warmtevraagbeperkend engineeren op een energieverbruik van 25 kWh/m2. Passiefhuis light, zeg maar.”
Het is zeker geen rocket science, zeggen projectleider Vastgoedregie Wietse Boonacker van Vivare en projectontwikkelaar Mark Evers van Optimum plus gaandeweg het gesprek. En toch: veel projecten die nu een lage EPC-score halen, scoren ineens minder goed als ze worden doorgerekend op de nieuwbouweisen die vanaf 2020 gaan gelden. Dat geldt zelfs voor projecten die rond een EPC van 0 zitten. Tot deze conclusie zijn ingenieursbureaus Nieman en DGMR vorig jaar gekomen nadat zij in opdracht van het Lente-akkoord voor energiezuinige nieuwbouw een serie projecten doorrekenden op de drie nieuwe BENG-eisen.
Energieverbruik per vierkante meter
De voornaamste bottleneck? BENG-eis 1, die staat voor een energieverbruik van maximaal 25 kWh/m2. In de EPC is geen dergelijke minimumeis opgenomen en is een hogere energievraag van een gebouw te compenseren met installaties en pv-panelen. Omdat dat wat betreft bouwkosten gunstiger uitpakt, is dit een oplossing waar in de praktijk vaak voor wordt gekozen. Dat kan vanaf 2020 niet meer: de gebouwschil – want daar hebben we het in feite over – moet nog een beetje beter dan nu. Reduceren in plaats van compenseren is het devies.
De 45 woningen die Optimum plus aan de Hogenkampseweg in Renkum heeft gebouwd voor Vivare zijn EPC 0 én scoren al drie groene vinkjes op de BENG-eisen, dus de vraag is: wat is er nodig om volledig BENG-proof te bouwen?
EPC 0,4 zonder pv-panelen
Het begint bij een opdrachtgever die verder kijkt dan zijn neus lang is (lees: de huidige regelgeving). “We kijken niet alleen naar investeringskosten, ook naar onderhoudslasten (TCO) en energielasten”, zegt Boonacker.
Vivare plaatst haar nieuwbouwprojecten al 5 jaar prestatiegericht in de markt, legt hij uit. Geen bestek en tekeningen, maar Kritische Prestatie Indicatoren (prestatie-eisen) en een budget. Laat de bouwer vervolgens maar het best mogelijke plan indienen. “Voor de woningen in Renkum was de basisvraag: maak een woning die voldoet aan EPC 0,4. Maar we hebben daarbij twee extra vragen gesteld. (1) Welke stap is er nodig om naar een EPC van 0 te gaan, zowel in techniek als financieel? (2) Welke stap is er nodig om naar nul-op-de-meter te gaan, zowel in techniek als financieel? Vervolgens hebben we een aantal partijen uitgenodigd om met een plan te komen.”
Die twee extra vragen bleken een trigger voor de ontwikkelende bouwers. Want in ieder bij Vivare ingediend plan was de EPC 0,4-variant bouwkundig al dik in orde. “Deze uitvraag is gedaan in 2015. Inmiddels is onze leercurve al verder en zeggen we standaard dat we EPC 0,4 willen zonder zonnepanelen.”
Warmteverliesbeperkend engineeren
Optimum plus won de aanbesteding, waarbij Vivare heeft gekozen voor de EPC 0-variant. Voor deze bouwer – een samenwerking tussen Van Campen Bouwgroep uit Zelhem en Klomps Bouwbedrijf uit Dinxperlo – week het ingediende plan niet veel af van wat al langer gebruikelijk is binnen het bedrijf. Evers: “Zowel Van Campen als Klomps hebben al langer een focus op warmteverliesbeperkend engineeren, dus dit is voor ons niet het eerste project waarbij we deze aanpak hebben gekozen. We zoeken het in een betere schil: betere isolatie, het vermijden van koudebruggen, kozijnen met driebladig glas, betere luchtdichting en het toepassen van balansventilatie. We engineeren op een warmtevraag van 25 kWh/m2. Dat deden we al, maar toen we op een passiefhuiscongres in Duitsland Ronald Schillemans van het Ministerie van Binnenlandse Zaken daar de voorlopige BENG-eisen zagen presenteren, was dat voor ons een extra bevestiging dat we op het goede spoor zitten.”
Traditioneel casco
De woningen zijn traditioneel opgetrokken in kalkzandsteen met kanaalplaten. De kunststof kozijnen zijn voorzien van driebladig glas en de isolatiewaarde zit voor zowel dak, gevel als vloer op een Rc van 6 m2.K/W. Voor de kierdichting is ingezet op een qv10 van 0,3 dm3/s/m2 (in de vergunning is 0,4 gezet, uiteindelijk gerealiseerd en gemeten is 0,28).
Noem het passiefhuis light, zegt Evers. “Alleen”, zo zegt hij terwijl hij voorrekent, “de extra investering voor dit pakket bouwkundige maatregelen is 2000 euro ten opzichte van EPC 0,4. Wil je echt naar een gebouwschil op passiefhuisniveau, met nog hogere isolatiewaarden en een qv10 van 0,15, dan is dat ongeveer 6000 euro. Dat zijn geen grapjes meer.”
De crux voor het halen van de eerste BENG-eis zit hem dus net in al die beetjes extra aandacht, zegt de planontwikkelaar. Nét wat betere isolatie, nét wat betere kierdichting. En voor BENG onvermijdelijk wat hem betreft: de keuze voor gebalanceerde ventilatie met WTW (systeem D). “Als je één van deze aspecten weghaalt, dat houdt het voor BENG-eis 1 op. Ik wil er aan toevoegen dat dit rijtjeswoningen zijn. Bij een vrijstaande woning moeten we echt meer doen. Nu is daar de discussie ook nog of die eis van 25 kWh niet te scherp is en wellicht een hoger getal moet worden.”
Gas
De woningen zijn uitgerust met een traditionele HR-ketel. De discussie over het wel of niet aansluiten op het gasnet van nieuwbouwwoningen was in 2015 – toen de uitvraag werd gedaan – nog niet zo hevig losgebarsten als nu. Wel zijn de woningen uitgevoerd met een laag-temperatuurverwarmingssysteem (vloerverwarming en convectoren) en wordt er al elektrisch gekookt. Over 15 jaar kan dan de ketel eruit en om het even welk apparaat voor verwarming er in, is de gedachte. Boonacker: “De keuze voor de ketel is hier gemaakt mede vanwege het beschikbare projectbudget én om passende betaalbare woningen voor onze huurders te realiseren. Want uiteindelijk hebben de financiële investeringen ook invloed op de hoogte van de huurprijs.”
Wel heeft de EPC 0-variant pv-panelen (3370 Wp) op het dak, wat een extra investering was van 5600 euro per woning. De stap naar nul-op-de-meter, met inbegrepen van een dure warmtepomp, zou volgens Evers 15.000 tot 20.000 euro extra kosten ten opzichte van de EPC 0,4 variant.
Dat de aanbieding ook al zou voldoen aan de BENG-eisen was al wel het uitgangspunt, en bovendien berekend in samenwerking met bouwfysisch bureau BouwVisie, maar werd bevestigd doordat het Lente-akkoord ontwikkelaars en bouwers in 2016 uitnodigde om projecten in te dienen en te laten doorrekenen op de BENG-eisen. Ook eis 2 en 3 leverden een vinkje op: het primair fossiel energieverbruik zit op 18,9 kWh/m2 (de eis is 25 kWh/m2 of minder) en het aandeel hernieuwbare energie zit met 58% boven de eis van minimaal 50%. Daarnaast scoort het project op GPR Gebouw met een gemiddelde van 8,1 ook goed.
Zeer Energiezuinige Nieuwbouw
Het project geldt als het eerste opgeleverde project binnen het ZEN-programma van het Lente-akkoord. ZEN staat voor Zeer Energiezuinige Nieuwbouw. De woningen worden twee jaar lang door Optimum plus voor Vivare gemonitord in samenwerking met de bewoners. Daarmee krijgt de huidige positieve samenwerking tussen Optimum plus en Vivare een vervolg.
Technische ruimte balansventilatie
Het balansventilatietoestel staat in een aparte technische ruimte op zolder. Bij zeer goed geïsoleerde en kierdichte woningen is intern (installatie-)geluid een bekend probleem. Een goed ontworpen en uitgevoerd systeem voorkomt deze geluidsoverlast, een technische ruimte is helemaal een extra voorzorgsmaatregel. Te meer omdat de zolder bij uitstek de plek is waar bewoners na verloop van tijd een werkkamer of extra slaapkamer inrichten. “We maken die technische ruimte standaard. We doen dat vooral voor de zekerheid”, zegt Evers. “We hebben intussen 150 woningen gebouwd met balansventilatie en nul klachten. BENG kán gezien het gewenste comfort ook niet meer met roosters, wat ons betreft.”
Ook bij Vivare is de technische ruimte inmiddels vaste prik. “Wij vinden dat het moet. We zetten het ook in de uitvraag.”
Do’s and don’ts BENG in brochure
In de nieuwe Lente-akkoord publicatie Woningbouw volgens BENG wordt het BENG-stelsel toegelicht en zijn de belangrijkste do’s en don’ts beschreven. De brochure bevat de belangrijkste leerpunten uit de rapporten van Nieman RI en DGMR en veel praktijkvoorbeelden.
BENG plaatst de hele bouwkolom voor grote uitdagingen. Van begin tot eind moet het proces van ontwikkelen, ontwerpen, bouwen en opleveren opnieuw worden doordacht. Bouwpartijen die klaar willen zijn voor de toekomst, doen er goed aan zich nu al op het nieuwe stelsel voor te bereiden. De brochure is daarvoor een handvat. Hij is te downloaden – net als de onderliggende onderzoeken – op www.lente-akkoord.nl.
Discussie zien we graag op Aannemervak, maar wel met respect voor elkaar. Wij vragen daarom om onder volledige naam te reageren. Lees onze andere regels voor discussie hier. Met het plaatsen van een reactie verklaart u zich akkoord met deze regels.