Totaaloplossing voor zomernachtventilatie

Een kant-en-klaar systeem voor zomernachtventilatie dat zowel handmatig als automatisch kan worden bediend. Dat miste Dick van Ginkel, technisch innovatiemanager bij TBI WOONlab, in het repertoire dat bouwers kunnen inzetten om oververhitting bij nieuwbouwwoningen te voorkomen. Met BUVA en FAKRO sloeg hij de handen ineen om zo’n totaaloplossing samen te stellen.

In een samenwerkingsverband van TBI WOONlab, BUVA, FAKRO, Nieman Raadgevende Ingenieurs, Dura Vermeer, BAM Wonen, Koopmans Bouwgroep en VORM Holding zijn de mogelijkheden onderzocht van de ontwikkeling van een automatisch zomernachtventilatiesysteem. Dick van Ginkel van TBI WOONlab: “Wij zijn als TBI met houtbouwconcepten bezig, maar de andere bouwers ook. Zo hoeven we niet allemaal zelf het wiel uit te vinden.” Metingen in de praktijk – wat is nou het effect van zomernachtventilatie – kunnen leiden tot een realistischere waardering in de NTA 8800, de rekenregels voor BENG.

TO_juli

Aanleiding voor de samenwerking is de eis voor het beperken van oververhitting in woningen – TO_juli – die tegelijk met BENG is ingevoerd. In de rekensoftware kan daarvoor eenvoudig de optie ‘actief koelen’ worden gekozen, waarbij de warmtepomp wordt ingeschakeld. De TO_juli schiet dan naar nul, terwijl het energieverbruik maar beperkt stijgt.

Of dat in de praktijk ook leidt tot het gewenste resultaat, is de vraag. “Dat vinkje is een wassen neus”, vindt Van Ginkel. “Bij een bodemwarmtepomp móét je koelen, anders blijft de bodem niet in balans. Maar in de nieuwbouw zie ik veel lucht-water-warmtepompen en twee à drie extra zonnepanelen op het dak, zodat het stroomverbruik is gedekt. Op papier klopt dat dan.”

De praktijk? Meer CO₂-uitstoot en meer draaiuren van de warmtepomp, vervolgt hij. “Dat heeft effect op de levensduur van het apparaat. Daarnaast heb je geen garantie dat het een comfortabele woning oplevert: tegen een zonbelaste gevel zonder zonwering kan geen vloerkoeling op.”

Zon buiten houden

Zijn optiek: de zon zoveel mogelijk buiten houden met zonwering en overstekken. En als de warmte binnen is, die door het openzetten van nachtluiken en dakramen wegkoelen. Door de thermische trek die dan ontstaat (het ‘schoorsteeneffect’) kunnen flinke volumes koelere lucht door een woning gaan. “Door dat vinkje voor actieve koeling wordt hier te weinig over nagedacht. Mijn insteek is om met zo min mogelijk technologie maximaal effect te hebben, want we stoppen al voldoende installaties in de hedendaagse woning.”

Dakraam + luik

Dakramen bestaan, speciale luiken – inbraak- en insectenwerend – ook. Handmatig bedienen is geen punt, al mag dat niet voor vol worden meegerekend voor TO_juli. “We weten dat een bewoner dat niet vanzelfsprekend doet”, zegt Van Ginkel. “Het gaat er mij om dat er een oplossing op de markt is die bedienbaar is. Waarbij de huisautomatisering aangeeft: het is buiten koeler dan binnen, ik gooi de luiken open. Zulke systemen waren er nog niet, of ik moest vijf gateways in de meterkast hangen omdat de technologie van product A niet communiceert met de technologie van product B.” Met BUVA – dat de luiken levert – en dakraamproducent FAKRO is het gelukt om een combinatie te maken. Daarbij is er één centraal apparaat – dat kan de huisautomatisering zijn – dat het dakraam aanstuurt en het raam in kiepstand drukt. Het seintje om dat te doen komt van de wtw of de mv-box (mits die een temperatuursensor heeft). “Een wtw heeft in de basis al een temperatuursensor voor de aansturing van de bypass. Dat signaal gaat naar de gateway en onder de gewenste omstandigheden gaan dakraam en luik open.”

FAKRO en BUVA gebruiken in de aansturing open protocollen. “Onze producten zijn vrij simpel te connecten. Zodat je met één gateway kunt werken, in plaats van allerlei verschillende”, zegt Rob Weijers, commercieel technisch adviseur bij FAKRO. “De opwarming overdag loopt overigens ook mee in het protocol. We passen een screen toe dat kan reageren op temperatuur of zonnesterkte.” Extra ventilatie is soms ook nog zinvol in bijvoorbeeld de vroege ochtend.

Een vervolgstap in het traject is het berekenen van de businesscase, zegt Marius van Zanten van BUVA. “Als bouwers ga je een aantal componenten toevoegen aan de woning die geld kosten. Dat geldt met name voor de luiken en de motoren. Anderzijds ga je besparen op koeling.”

Effect en rekenregels

Een andere vervolgstap: meten wat de geautomatiseerde oplossing doet. TBI WOONlab heeft bij haar houtbouwconcept Loft gemerkt dat zomernachtventilatie zorgt voor het gewenste schoorsteeneff ect. “Dat zien we ook terug in de data”, zegt Van Ginkel. “Nieman heeft ook al wat indicatieve rekensommetjes gemaakt. Met zonwering en automatisch gestuurde zomernachtventilatie voldoen we aan TOjuli zonder de warmtepomp in koelstand te hoeven zetten.”

In de rekenregels voor BENG – de NTA 8800 – is zomernachtventilatie al mee te rekenen. Dat gebeurt volledig als het een automatische oplossing betreft en deels als het een handmatig systeem is. Maar, zo geeft Harm Valk van Nieman Raadgevende Ingenieurs en voorzitter van de Projectgroep NTA 8800 aan: die waardering zou nauwkeuriger kunnen worden als er betere monitoring is. “We hebben zomernachtventilatie in de NTA 8800 gezet vanwege de potentie van de oplossing, maar wel op basis van de rekenregels die we hebben. We weten dat het werkt, maar hóé precies – daarover zijn weinig gegevens beschikbaar, ook niet uit de projecten waar het is toegepast.”

De vraag daarbij is bijvoorbeeld of het effect van thermische trek die ontstaat bij zomernachtventilatie momenteel goed genoeg wordt gewaardeerd. “De rekenregels die we nu hanteren gaan over het tegenover elkaar openzetten van ramen. We nemen dus rekenregels mee op basis van winddruk, maar juist bij zomernachtventilatie heb je winddruk én thermiek. Je zou dus misschien een grotere rol aan zomernachtventilatie kunnen toerekenen. Dat willen we weten.”

Dit artikel is gepubliceerd in Aannemer 08-2022.