Decentrale ventilatie met warmteterugwinning is in bestaande woningbouw een gemakkelijke manier om ventilatieverliezen te beperken en het energielabel te verbeteren. Voor deze woningen is een WTW-systeem met actieve overstroomventilatoren het overwegen waard. Een overzicht.
Ze zijn er in allerlei maten en uitvoeringen. Decentrale WTW-units voor het ventileren van één vertrek. De units hebben een capaciteit tussen de 50 en 120 m3/h en zijn bedoeld om een woon-, werk- of slaapkamer te ventileren. Ze zijn er kant-en-klaar met radiator (Climarad), convector (Jaga), klein warmtepompje (Tegnis) of als stand-alone-toestel (Zehnder, Brink Climate Systems, Vasco).
Wanneer zijn decentrale systemen aantrekkelijk?
Deze systemen bieden een eenvoudige manier om in een bestaande woning bewoners meer comfort te geven. Ze zijn verlost van tochtige ventilatieroosters in de woonkamer en besparen energie. Een ‘echte’ WTW-unit is vaak niet aan de orde. Zo’n systeem vereist een grondige verbouwing om de inblaaskanalen kwijt te kunnen. In principe is een systeem met decentrale WTW in alle woningtypes te plaatsen. Het hoeft niet per se de woonkamer te zijn, ook de (hoofd)-slaapkamers, het kantoor aan huis of de hobbykamer met rookvergunning zijn kanshebbers voor een lokale WTW-unit.
Zit er nog een addertje onder het kliklaminaat?
Ja, houd er wel rekening mee dat het rendement net wat lager is dan dat van een centraal opgestelde WTW-unit van bekende fabrikanten als Zehnder, Duco, Orcon, Brink of Itho Daalderop. Die halen volgens de gelijkwaardigheidsverklaring meer dan 94%, een decentrale WTW zit daar zo’n 5 tot 10% onder. Ze condenseren minder. Een condensafvoer is niet nodig, via de luchtopeningen in de gevel verdwijnt condens. Daarom moeten ze onder afschot – naar buiten toe – worden gemonteerd.
Kan één zo’n toestel wel de grote woonkamer ventileren?
Niet altijd, de meeste units hebben een capaciteit van 65-80 m3/h. Alleen de WTW-units van Climarad/Jaga, Fresh-r en Tegnis zijn krachtiger, met in hoogstand een capaciteit van zo’n 120 m3/h. Dat is voor een woonkamer meer dan genoeg: de eis voor een verblijfsruimte is 0,7 dm3/s per m2 vloeroppervlakte, omgerekend 2,52 m3 per m2 . Een woonkamer in een huizenblok met een oppervlakte van 45 m2 heeft een ventilatievoud nodig van 113 m3/h. Voor een kleinere woonkamer in een appartementsgebouw of portiekflat is 70 m3/h meestal wel toereikend. In een langwerpige L-vormige woonkamer is het maar de vraag of een grote unit voor voldoende doorspoeling zorgt. Tegnis adviseert twee units in zo’n situatie te plaatsen. Climarad zegt dat één toestel voldoende is en dat dankzij verdringingventilatie de gehele woonkamer van frisse lucht wordt voorzien.
Welke types zijn er?
Het aanbod is niet zo groot. De bekendste fabrikant is Climarad, die de WTW-unit heeft weggewerkt achter een radiator. Dezelfde WTW-unit wordt door Jaga onzichtbaar geplaatst in de convector Briza Fresh. Bij Tegnis is de WTW-unit gecombineerd met een fancoil-unit en mini-warmtepompje. De meeste units zijn stand-alone. Het is dan een langwerpig ondiep paneel dat tegen de buitenmuur wordt gemonteerd.
Gevelwarmtepomp met WTW
Tegnis (dochter van bouwconcern VolkerWessels) komt met een decentrale WTW-unit met ingebouwde mini-warmtepomp. De ClimateFit (voorheen DCU) is een fancoil-unit met ingebouwde WTW-unit en lucht/lucht-warmtepompje. De buitenunit wordt in de buitenmuur ingemetseld, of op beugels opgehangen. De mini-warmtepomp levert een vermogen van 1200 watt, met elektrisch element te boosten tot 2 kW. De WTW-unit heeft een capaciteit van 120 m3/h. Met de warmtepomp is ook actieve koeling mogelijk. Voor slaapkamers is tevens een uitvoering zonder warmtepomp, maar met elektrisch element van 1600 of 400 watt beschikbaar. Daarnaast is er nog een fancoil-unit met aansluitingen voor cv-water.
Is zo’n grote bak tegen de muur niet lelijk?
Over smaak valt te twisten, maar het ding is wel redelijk prominent aanwezig, meestal naast een raam. Het is niet verstandig om ‘m achter een gordijntje te hangen; de worp van de inblaaslucht raakt geblokkeerd. Er zijn ook units waarbij de warmtewisselaar in een dikke ronde buis zit, die door de gevel steekt. De inbouwunit past dan in de muur en in de woning zie je alleen een redelijk compact rooster. Dit vereist wel een monstergat (250-300 mm) in de buitenmuur en de buitenmuur moet minstens 28 cm dik zijn. Brink, Soler & Palau en Zehnder maken zulke inbouwunits. Zehnder heeft ook een tussenvorm, waarbij de ventilatoren in de gevel zijn weggewerkt, maar de filters en warmtewisselaar in de opbouwunit in de woning zijn verwerkt.
Wat is een ademende muur of ademend raam dan?
Eigenlijk is dat gewoon een langwerpige bak, maar dan ingebouwd in de binnenmuur en gemaakt door Fresh-r. De warmtewisselaar is niet van kunststof gemaakt, maar van fijn koperdraad. Dat geeft een goede warmteoverdracht, zodat de unit compacter is. Door een stuk binnenmuur te verwijderen, steekt de Fresh-r niet meer pontificaal naar voren. Het apparaat in de muur is degelijk zichtbaar. De unit kan ook in een raamkozijn worden verwerkt. Ook is er een versie die óp de binnenmuur wordt gemonteerd.
En trek- en duwventilatie?
Pushpull is een bijzonder en in Duitsland populair systeem. Een set bestaat uit twee units, gemonteerd in de buitenmuur. De een zuigt af en duwt de warme lucht door een gaatjessteen in de muurbuis naar buiten. De andere unit zuigt aan en trekt de buitenlucht over de opgewarmde keramische steen. Na 70 seconden keert de luchtstroom om en worden de keramische stenen ontladen van c.q. opgeladen met warmte. Een grote bouwmarkt verkoopt zelfs dit type ventilatie. In de sterk geïsoleerde passiefhuizen, waar balansventilatie een standaard onderdeel is, wordt pushpull afgewezen. Het rendement is te laag ten opzichte van decentrale – en centrale – WTW-units. Soler & Palau beweert echter dat Respiro WTW 150 een rendement haalt van 93% en een medium rendement haalt van 78%. Dat laatste getal lijkt waarschijnlijker.
Geluid
Belangrijk bij de decentrale units is het geluid. Zeker in de slaapkamer moet een toestel stil zijn. Fabrikanten goochelen nogal met de geluidsproductie. Op laagstand of middenstand, en gemeten direct bij het toestel (de kastuitstraling) of op drie meter. In dat laatste geval daalt het aantal decibellen fors. Op het energielabel moet de fabrikant aangeven bij welk ventilatiedebiet het geluid is gemeten. Het gaat dan om de meetwaarde direct bij het toestel. Lang niet altijd is een energielabel beschikbaar. In de tabel hebben we daarom niet het geluid vermeld. Vasco is – voor zover we konden ontdekken – de enige fabrikant die een complete meettabel heeft voor alle debieten, gemeten direct bij het toestel en op drie meter afstand.
Moet er nog wat aan de schil gebeuren?
Het plaatsen van een WTW-unit vereist geen bouwkundige aanpassing, behalve dan gaten in de gevel voor de toevoer/afvoer. Wil je bij harde wind niet een gratis ventilatiesysteem A (natuurlijke toevoer, natuurlijk afvoer) erbij hebben, dan is goede kierdichting in de ruimte waar het toestel komt wel noodzakelijk. Tochtstrippen plaatsen dus. Ook voor-, achter- en terrasdeuren zijn soms zo krom als een hoepel. Carl-peter Goossen van Bouwnext adviseert ook om nieuw HR++-glas te plaatsen. Dan komen meteen de ventilatieroosters te vervallen. Die zijn immers niet meer nodig bij gebalanceerde ventilatie. HR++ of triple beglazing maakt een einde aan koudeval bij het raam.
De toestellen zijn niet echt goedkoop, toch?
Nee, zeker niet. Kijken we naar het prijskaartje in webshops of prijslijsten van fabrikanten, dan is die prijs vergelijkbaar met die van een ‘echte’ WTW-unit, soms zelfs flink hoger. Geen wonder dat het vaak bij één unit blijft. Pushpull is goedkoper: voor 500 euro heb je een setje van twee.
Moet elke verblijfsruimte een decentrale WTW-unit krijgen?
Dat is wel energetisch de beste, maar ook dure oplossing. Een goede optie is een tweede WTW-unit, in de verkeersruimte of hoofdslaapkamer. Met behulp van kamer-naar-kamerventilatie kunnen extra vertrekken worden geventileerd. Fresh-r noemt het ‘Fresh Forward’. Dat ken ik helemaal niet, kamer-naar-kamerventilatie? Het is een nieuwe techniek, voortgekomen uit Europees onderzoek om afzuigventilatie in bestaande woningen te ‘retrofitten’ naar een systeem met warmteterugwinning. Het werkt met toevoer/afvoer in één slaapkamer of verkeersruimte en met ventilatoren in tussenwanden. Die verspreiden de ventilatielucht verder. Een actieve overstromer heet zo’n muurventilator, die weinig energie verbruikt en ook erg stil zou zijn. De doorstroomventilator blaast vanuit de hoofdslaapkamer met decentrale WTW-unit zo’n 60 m3/h lucht in de naastgelegen slaapkamer.
Moet de WTW per se in de slaapkamer komen?
Nee, er is nog een variant denkbaar, waarbij de decentrale WTW-unit in het trappenhuis of op de overloop komt te hangen. Nu komen er overstroomventilatoren boven de slaapkamerdeuren. De overstroomventilatoren zijn CO2– en vochtgestuurd en werken volautomatisch. Fresh-r is in Nederland de eerste fabrikant van decentrale WTW-units die met overstortventilatoren werkt. In Duitsland is onder meer BluMartin met decentrale WTW en actieve overstroomventilatoren actief. Multi Air Supply van Brink Climate Systems – maar dan met centraal opgestelde WTW-unit – maakt eveneens gebruik van deze overstroomtechniek (zie verderop in dit artikel).
Mag ik het ook combineren met mechanische afzuiging?
Ja, dat is zelfs noodzakelijke om de natte ruimtes te ventileren. De bestaande MV-box zuigt af in toilet en badkamer en via ventilatieroosters in slaapkamers komt frisse lucht binnen. Let wel op de ventilatiebalans. De woonkamer is immers afgekoppeld door de eigen decentrale WTW. Afzuigroosters in de keuken kunnen dicht. Een nieuwe inregeling en verlaging van het toerental van de ventilator van de MV-box is noodzakelijk. Blijft de box met dezelfde capaciteit afvoeren, dan is er geen energiewinst. Als ook een slaapkamer een decentrale WTW-unit krijgt, is het lastiger om de ventilatiebalans te houden. Meestal worden de natte ruimtes voorzien van een muurventilator, die alleen draait wanneer het nodig is. Voor kookluchtjes is een afzuigkap met directe afvoer naar buiten de beste oplossing.
Wat is de invloed op het energielabel?
Een unit in de woonkamer geeft meestal één labelsprong, dus bijvoorbeeld van D naar C. Het is wel erg afhankelijk van de rest van de woning. Heeft die al A of B, dan is de kans groot dat het label niet meer verandert. Hoe meer units en hoe meer glas er wordt vervangen, hoe groter de invloed op het label. Bij slecht geïsoleerde woningen kunnen zo wel twee labelstappen worden gemaakt.
En een echt systeem D dan?
Met ‘echt’ bedoelen we een centraal opgestelde WTW-unit. Zo’n unit haalt het hoogste rendement. Maar vereist wel nieuwe inblaaskanalen naar slaapkamers en woonkamer. De bovenverdieping is meestal geen probleem. Een systeemplafond op de overloop doet wonderen om de kanalen onzichtbaar weg te werken en via de wand boven de slaapkamerdeuren in te blazen. Nog een verdieping lager met het inblaaskanaal is al een stuk lastiger. Bij een woningrenovatie is het geen probleem om met diamantboor en timmerman op de proppen te komen, in bewoonde toestand is dat allemaal lastiger.
Voor- en nadelen decentrale WTW
+ regelbaarheid
+ zonering
+ geen extra kanalen
+ CO2-sturing
+ combi met overstroomventilatoren
– gat/gaten buitengevel
– dure unit
– mechanische afzuiging wc/douche
– vervanging glas wenselijk
Ik wil geen extra inblaaskanalen!
Dat lukt alleen met het al eerdergenoemde Multi Air Supply van Brink Climate Systems. Daarbij wordt verse voorverwarmde ventilatielucht direct bij de unit uitgeblazen. Via trappenhuis en overloop en hal verspreidt de toevoerlucht zich. Ventilatortjes (zogeheten Indoor Mixfans) boven de deuren van slaapkamers en woonkamer zuigen CO2– gestuurd vuile lucht uit deze kamers en via kieren onder deuren wordt verse lucht weer toegevoerd. In de verkeersruimte vindt vermenging plaats van afgezogen ventilatielucht uit de verblijfsruimtes en toegevoerde verse lucht uit de WTW-unit. Desondanks zorgt het voor voldoende schone lucht in de ruimtes. Als het systeem – met TNO-gelijkwaardigheidsklaring – zijn belofte waarmaakt, is het een alternatief voor decentrale WTW-ventilatie.
Kun je dit ook anders oplossen?
Een variant hierop is een decentrale WTW-unit in de living en een kleinere unit op zolder die uitblaast in het trappenhuis. De slaapkamers krijgen nu via kamer-naar-kamerventilatoren verse lucht vanaf de overloop. De kleine WTW-unit is bijvoorbeeld de Sky van Brink Air of de Zehnder WHR 918. Of nog kleiner, zoals een unit van 65 m3/h van Vent-Axia. De door- of overstroomventilatoren van Fresh-r zijn ook los te koop. De verwachting is dat ook andere leveranciers ermee zullen komen. Ze werken door de CO2– en vochtsensor volautomatisch. De centraal opgestelde WTW-unit blaast uit in het trappenhuis en door die met een CO2-sensor uit te rusten, ontstaat een zelfregelend systeem, zonder ingewikkelde inblaaskanalen. Een leuk ontwerpklusje toch?
Mag ik het ook integraal benaderen?
Dat is eigenlijk wel noodzaak. Alleen een decentrale unit in de woonkamer schiet niet zoveel op. Nieuw HR++-glas zonder ventilatieroosters is in ruimtes waar het decentrale ventilatietoestel komt te hangen, eigenlijk noodzakelijk. Dan is de stap naar nieuwe beglazing op slaapkamers ook snel gemaakt. Een kleine WTW op zolder die uitblaast in het trappenhuis met overstroomventilatoren voor ventilatie in de slaapkamer, is dan een relatief kleine extra stap. Volgens Goossen van Bouwnext daalt met deze investering, geschat op zo’n 8.000 euro, de maandelijkse energierekening van 180 naar 120 euro, zonder investering in warmtepomp of een nieuw dak.
Dit artikel is eerder gepubliceerd in Aannemer 2020-02.
Discussie zien we graag op Aannemervak, maar wel met respect voor elkaar. Wij vragen daarom om onder volledige naam te reageren. Lees onze andere regels voor discussie hier. Met het plaatsen van een reactie verklaart u zich akkoord met deze regels.