Stro isoleert houtskelet

In de gevels en in het dak van een appartementencomplex in Lent wordt stro verwerkt als isolatiemateriaal in de hsb-elementen. “Het is niet ingewikkeld, maar we moeten erop toezien dat de balen strak tegen elkaar aan liggen”, aldus aannemer Vastbouw.

Strodorp’ Iewan in Lent bestaat uit een vierlaags complex met 24 sociale huurappartementen en een multifunctioneel centrum. Vooral uit ecologisch en milieuvriendelijk oogpunt worden hier strobalen toegepast, op uitdrukkelijke wens van de toekomstige bewoners. Iewan is deels een zelfbouwproject.

Bewoners hebben bijgedragen aan het ontwerp en helpen in de uitvoering mee aan het verwerken van de strobalen en het aanbrengen van leemstuc. In de gevels wordt 800 m2 en in het dak 500 m2 stro verwerkt. De balen worden verwerkt in houtskeletbouw-elementen. Deze elementen worden compleet met een OSB-beplating aan de buitenzijde op de bouwplaats in Lent aangeleverd en daar op stelregels geschroefd. De stramienbreedte van het houtskelet is gebaseerd op de breedtemaat van een strobaal, namelijk 480 mm. De balen dienen als natuurlijk isolatiemateriaal en weren kou en geluid. Zowel in dak als gevel wordt een Rc-waarde van 7,0 bereikt. Door de naden af te sluiten met compriband wordt tevens een hoge luchtdichtheid van de gevel en het dak bereikt.

Tekst gaat verder onder de foto’s

De strogevulde wanden halen een brandwerendheid van 215 minuten. Dat komt enerzijds door het leemstuc, maar ook door het stro zelf. Bij geperst stro kan geen lucht komen waardoor brandontwikkeling wordt vertraagd. In Oostenrijk zijn muren met stro getest op brandwerendheid.

Niet constructief

De balen hebben geen constructieve functie. In onder meer Engeland, Frankrijk, Spanje en Scandinavië worden strobalengevels dragend uitgevoerd, waardoor geen houtskelet benodigd is. Projecten hebben daar bewezen dat de gevels constructief hun mannetje staan, maar in Nederland mag dit niet. Michel Post van ORIO architecten, tevens voorzitter van Strobouw Nederland, baalt er wel een beetje van dat Nederlandse regelgeving verhindert dat strobouw constructief mag worden toegepast. “Vooraf kunnen we met berekeningen aantonen dat het voldoet. De Nederlandse bouw is wat dat betreft te afhankelijk van regeltjes.”

Essentieel bij strobouwprojecten is dat het stro droog wordt toegepast. Als er nog geen dakbedekking op ligt, moeten de verwerkte balen worden afgedekt met een folieconstructie. “Als stro te lang vochtig is, ontstaat er schimmelvorming. Vooral als het materiaal opgesloten zit tussen de OSB-wand en het nog vochtige leemstuc”, zeggen Post en werkvoorbereider Gerrit Wessels van aannemer Vastbouw.

Strotouw

De balen worden pasklaar op de bouwplaats aangeleverd. Ze variëren qua lengte en hoogte, maar zijn alle 48 cm dik. De hoogste baal is 88 cm en de minst hoge circa 60 cm. Per appartement is een aparte uittrekstaat aangeleverd. Zodoende wordt per woning een pallet met balen aangevoerd. De balen worden rechtop en liggend toegepast om het geheel passend in het hsb-frame te krijgen. Bepaalde schuine hoeken worden opgevuld met ‘traditionele’ Kooltherm- of Isovlas-isolatie.

Alle balen zijn voorzien van een gezaagde sponning om de onderlinge aansluiting te optimaliseren. Ofschoon de balen op maat zijn gemaakt en er strak ingaan, zijn de strobalen vastgezet met strotouw. Metalen bevestigingsmiddelen waren uit den boze vanwege de kans op corrosievorming. Er is nog geopperd om kunststof schroeven te gebruiken voor de verankering van de balen, maar de hoge stuksprijs bleek een struikelblok. De balen worden vanaf de binnenzijde aangebracht en vervolgens afgewerkt met leemstuc. “Natuurlijk houden we toezicht en voeren we nadien controles uit. Het is niet ingewikkeld, maar we moeten erop toezien dat de balen strak tegen elkaar aan liggen en de leemstuc netjes is verwerkt”, aldus Wessels. Het leemstuc wordt met een soort kam opgebracht. De eerste laag moet er als het ware tegenaan worden gekwakt, waarna de bewoners deze gladstrijken. In de tweede laag komt een wapeningsnet om de stabiliteit van de leemlaag te garanderen. Het leemstuc vormt tegelijk de afwerklaag.

Houten vloer

De houten verdiepingsvloer zou oorspronkelijk ook worden afgewerkt met stampleem, maar dat was voor de aannemer kostentechnisch niet haalbaar. In plaats daarvan is een cementdekvloer aangebracht met steenwolisolatie tussen de houten balklagen. De vloeren komen als prefabdozen aan. De dozen liggen – met oplegnokken aan de balken – volledig op de hsb-wanden en hebben een oplegging van 25 mm op de kalkzandstenen bouwmuren. Op deze bouwmuren wordt tussen de vloeren van de verschillende woningen 250 mm beton gestort. De houten vloeren worden met ankers aan deze betonrand verankerd.

“Dat de verdiepingsvloeren in een houtconstructie worden uitgevoerd is op zich redelijk bijzonder”, zegt Wessels. “Het liefst hadden we echter het gehele gebouw in houtskeletbouw opgetrokken, maar dat was niet te betalen. Ook speelden de stabiliteit van de draagconstructie en de akoestische waarde een rol. Om contactgeluid te voorkomen is gekozen voor woningscheidende wanden van kalkzandsteen.”

De bewoners en architect Post betreuren het dat een volledig ecologische bouwconstructie niet haalbaar was. Maar men put troost uit het feit dat het gebruikte beton een volledig ‘groen’ gehalte heeft, doordat overtollig grind uit spoorbedden ter beschikking is gesteld door de Nederlandse Spoorwegen. Er is ook nog gekeken naar een stroboard uit China als alternatief voor OSB, maar dat bleek niet mogelijk. Vastbouw kreeg geen CE-markering op het product en durfde het mede daarom niet aan. Bovendien bleek het board duurder dan OSB.

Helofytenfilter
Behalve de verwerking van strobalen en leemstuc zijn er nog meer ecologische maatregelen toegepast bij Iewan. Zo is er een helofytenfilter in de gemeenschappelijke tuin om het afvalwater te reinigen, waardoor het kan worden ingezet voor de spoeling van de wc en de wasmachine en voor de tuinplanten. Verder worden de appartementruimtes en het tapwater verwarmd door middel van een houtpelletkachel. Energie wordt opgewekt via PV-panelen op het dak.