Hergebruikte spanten als ultiem voorbeeld van circulair bouwen

De draagconstructie van het nieuwe kantoor van kunststoffabrikant RPP in Nieuwleusen is deels opgebouwd met hergebruikte gelamineerde houten spanten. Voor aannemer Eberhard Dijkhuis het summum van circulariteit.

“Bij circulair bouwen zie ik drie stromingen”, zegt Dijkhuis, directeur van het gelijknamige aannemersbedrijf uit Hardenberg. “Ten eerste kun je nieuw materiaal demontabel aanbrengen. Daarnaast kun je materiaal dat anders afval zou zijn, weer hergebruiken, om te voorkomen dat het afval wordt. En als derde heb je ook nog de ecologische kant, waarbij natuurlijke materialen worden toegepast die hernieuwbaar zijn.”

De houten spanten “tikken ze alle drie aan”, legt hij uit. “Want ten eerste: ze zijn met schroeven bevestigd, dus demontabel. Ten tweede: ze zouden anders afval worden, maar zijn nu hergebruikt. En ten derde: ze zijn ecologisch. De geschaafde oude balken, daar zie je bijna niks aan. En ze zijn niet minder in kwaliteit. Voor mij is dit het ultieme voorbeeld van circulair bouwen. Alle drie genoemde stromingen zijn wat mij betreft relevant. Je kunt er één kiezen, maar het beste is gewoon alle drie. Met hout kan dat heel goed.”

Fundering en draagconstructie

Een jaar geleden was vakblad Aannemer ook al op bezoek in Nieuwleusen. Toen was Dijkhuis druk bezig met het bouwen van de bedrijfshal van RPP. Bijzonder aan de bedrijfshal waren onder meer de constructie van houten spanten in plaats van staal en de vloer gestort met geopolymeerbeton. 

Inmiddels is het naastgelegen tweelaagse kantoor in aanbouw. Dat is gefundeerd op glasgranulaat, een gerecycled product uit de glasindustrie dat dienstdoet als isolatie. Daarop komt een betonvloer, niet van geopolymeerbeton dit keer. “Maar alle beton dat wij storten is normaliter al groen beton. Dat wil zeggen: met zo min mogelijk cement en zoveel mogelijk betongranulaat”, licht Dijkhuis toe. “Daar is hier de vloer van gestort.”

De draagconstructie van gelamineerde houten spanten komt – net als bij de bedrijfshal – van De Groot Vroomshoop. Voor de bovenverdieping zijn dat nieuwe spanten, maar beneden zijn een aantal spanten gebruikt die er al twee levens op hebben zitten. “In hun eerste leven zijn ze toegepast in een tankstation en in hun tweede leven in onze bedrijfshal”, laat accountmanager René Jansen van De Groot Vroomshoop weten.

Wie het kantoor van RPP betreedt, ziet een van die spanten zitten. “De overige zijn geschaafd en zien er als nieuw uit, maar deze laten we zo, om het verschil zichtbaar te maken”, zegt Eberhard Dijkhuis.

Tekst gaat verder onder de foto’s

Balklagen

Meer hergebruikt hout: voor de balklagen die het dak dragen, zijn oude balken opgekocht. “Via internet zijn zulke partijen goed te vinden”, zegt hij. “De lengte is wel een beperking. De overspanning is hier 5 meter. Met nieuw hout is dat geen punt, maar oude balken zijn bijna niet te krijgen in die lengte, meestal houdt het rond de 3 meter wel op. Daarom hebben we de overspanning gedraaid en eerst tussenbalken gemaakt. Op die manier konden we ze gebruiken.”

Nog een punt van aandacht: hoe zeker kun je ervan zijn dat er geen houtworm of houtrot in dergelijke partijen zit? “Best een dilemma” voor een ecologische bouwer. Dijkhuis besloot toch alle balken te behandelen met een houtrotbeschermer. “Chemisch, ja. Vervolgens hebben we de balken een paar maanden laten liggen, zodat het weer kon uitdampen. Eigenlijk wil je dat niet, maar aan de andere kant: ik zou er niet aan moeten denken dat er toch houtrot in zit en de hele houtconstructie wordt opgevreten.”

Ook deze bestaande balken blijven in het zicht, om bewust het verschil te laten zien. “De opdrachtgever wil dat ook.”

Gegoten vloeibare cementdekvloer
Op de verdiepingsvloer (houten balken met underlayment) is een gegoten vloeibare cementdekvloer van 8 cm dik aangebracht. “Volgens mij is dat uniek”, zegt Dijkhuis. “Een anhydrietvloer heeft met gips wat nadelen in de verwerking en een cementdekvloer moet normaliter met de hand worden aangebracht. Dit is er als een soort yoghurt overheen gegoten. Ik kende het ook niet.”
De vloer is aangebracht voor de geluiddempende werking. Aanvankelijk zouden er extra vloerbalken moeten worden aangebracht om de belasting op te vangen. Door een wapeningsnetje in de vloer te verwerken, werd deze ook constructief sterk genoeg en konden de extra vloerbalken achterwege blijven. “Al pratende met de constructeur kwamen we op deze oplossing. De truc is dat we een cementdekvloer hebben die zo’n grote druksterkte heeft dat het bij beton komt. Door het wapeningsnetje is deze als overspanning gaan werken.”
De vloer is geleverd door Rouwmaat, dat eerder in de bedrijfshal ook tekende voor de geopolymeerbetonvloer.

Gevelelementen en kozijnen

De buitengevels van het kantoor zijn op dezelfde manier opgetrokken als de bedrijfshal: met houtskeletbouw elementen gevuld met cellulose. Kozijnen komen er niet in: het triple glas wordt rechtstreeks in de elementen geplaatst.

Het oorspronkelijke idee was om in de buitengevels een mozaïek te maken van tweedehands houten kozijnen. Die bleken bij nader inzien toch te slecht van kwaliteit om nog eens toe te passen. “Het oude dubbel glas had duidelijk al een heel leven gehad, hoeken waren niet zo best meer en er mankeerde ook veel aan het hang- en sluitwerk. We zouden veel geld moeten uitgeven aan houtrotbeschermers. Kortom: het was een leuk idee, maar het werkte hier niet. Plus: we maken een goed geïsoleerd gebouw waar dan kozijnen met oud dubbel glas in komen. Dat is ook niet zo best.”

Dus koos Dijkhuis een andere route: door aan de binnenkant een aftimmering te maken in de hsb-elementen die de aanslag is voor het glas en aan de buitenzijde te werken met een aluminium knelprofiel, konden kozijnen achterwege blijven.

Gevolg was wel dat de hele gevelindeling op de schop ging en de gemeente het ook weer moest goedkeuren. “We hebben in feite de vergunning opnieuw moeten indienen. Dat is een ingewikkeld punt bij projecten als dit, waarbij je soms materialen nog moet zoeken. Ik denk dat dit een van de zoektochten van de komende jaren wordt. De huidige regelgeving werkt niet voor projecten als deze. De gemeente Dalfsen staat er overigens wel heel open in. Ze ziet dit als pilot en denkt mee. Maar de gemeente moet ook wel iets kunnen goedkeuren, dat snap ik.”

Binnenwanden, -deuren en -kozijnen

De binnenwanden en kozijnen zijn ook veelal gebouwd met bestaande bouwmaterialen. Rechts naast de entree van het kantoor is een oude houten pui opnieuw toegepast, met de oude deuren. “De klant vond het leuk om dit kozijn zelf te restaureren. Het is oud, maar straks ziet het er weer mooi uit. Als buitenkozijn zou je het niet meer gebruiken, maar binnen kan het nog wel.”

Het geheel moest wel worden verhoogd. “We hebber er een plint onder gemaakt van gerecycled kunststof dat opdrachtgever RPP zelf levert. Dat hebben we ook onder de deuren gemaakt. Op de deuren zat al een schotplaat, daardoor hebben ze al een industriële look. Bij deuren voor woningbouw zou je dit niet snel doen. Hier kan het.”

‘Bestaande materialen steeds passend maken in het werk’

Op de bovenverdieping springen een aantal geel geverfde kozijnen in het oog, die staan te wachten op een nieuwe toepassing. Ze zijn afkomstig uit een oude school en gaan in het kantoor dienstdoen als schuifdeuren.

Een deel van de (glazen) binnenwanden en binnendeuren van het kantoor komt uit het gerenoveerde Belastingkantoor in Utrecht. Voor onder meer de sanitaire ruimtes worden de binnenwanden gemaakt met platen van gerecycled kunststof, ook geleverd door de opdrachtgever.

Het werken met gebruikte materialen heeft tot gevolg dat de timmerlieden veel aftimmerwerk hebben. “Met de materialen die we hebben, kijken we steeds: hoe komt het uit en hoe maken we het dan passend? Dan komt er vanzelf iets tot stand. We lossen veel in het werk op.”

Entree

De entree van het kantoor van RPP is een oude tochtsluis van een zorgcentrum, die als complete unit voor de ingang is gezet. “De dakbedekking, de vloer – hij was volledig herbruikbaar. Dat vind ik ook ultiem circulair. Daarbij: zo’n unit koop je voor hetzelfde geld als een nieuwe pui.”

De tochtsluis is aan de buitenzijde afgetimmerd met bamboe terrasplanken, andersom toegepast. “Daardoor is hij geïntegreerd in het geheel; je ziet niet meer dat er een unit achter zit.”

De boeidelen worden gemaakt van Resysta, een materiaal dat bestaat uit rijstpapier gecombineerd met een oliegebonden product. “Het hangt tussen hout en kunststof in. Je kunt het ook beitsen, zodat het meranti lijkt. RPP kan dat zelf zetten. Samen met het aluminium hebben we een strakke gevel van grotendeels ecologische materialen.”

Katoenisolatie voor nieuwe binnenwanden
De binnenwanden die Dijkhuis nieuw maakt, zijn houtskeletbouw elementen gevuld met katoenisolatie, ofwel Metisse. Gemaakt van oude spijkerbroeken. “Dat passen we in binnenwanden vrij veel toe, omdat het voor de timmerman heel makkelijk verwerkbaar is. Het is eenvoudig te scheuren en ergens tussen te drukken. Dat zou je met glaswol en steenwol niet snel doen, en houtwol is veel bewerkelijker.”

Bedrijfshal gezond en circulair

Lees hier het artikel van Aannemer over de bouw van de bedrijfshal van RPP: