Circulair sloop- en remontagebedrijf Lagemaat uit het Gelderse Heerde heeft het negen verdiepingen tellende voormalige provinciekantoor in Arnhem compleet gedemonteerd. De bouwdelen worden een-op-een hergebruikt voor de nieuwbouw van een sporthal in Arnhem en het nog te bouwen kenniscentrum voor circulair bouwen van Lagemaat Circulair. Het loszagen van de 750 kanaalplaten en 350 gevelelementen was geen eenvoudige klus. Ook voor aannemers zijn er uitdagingen bij de remontage van deze ruwbouwelementen.
Lagemaat Circulair, de circulaire tak binnen Lagemaat, heeft zich gespecialiseerd als oogst- en demontagebedrijf van materialen in donorgebouwen voor hergebruik in nieuwbouwprojecten. De bouwdelen en materialen worden daarnaast door Lagemaat Circulair remontabel gemaakt. Het bedrijf is momenteel op vele locaties actief in Nederland met inmiddels zo’n driehonderd medewerkers.
Circulair bouwen is hot en wordt alleen maar belangrijker. Om alle kennis hieromtrent te bundelen gaat Lagemaat een kenniscentrum circulair bouwen realiseren direct aan de A50 ter hoogte van Heerde. Het overgrote deel van de kanaalplaatvloeren en gevelelementen uit het voormalige provinciekantoor van Gelderland in Arnhem wordt in deze nieuwbouw verwerkt. Een kleiner deel van de vloerelementen krijgt een bestemming in een nieuwe sporthal en een circulaire fietsenstalling in Arnhem.
Hele operatie kost vol jaar
De werkvoorbereiding voor en uitvoering van de demontage van de elf ton zware kanaalplaatvloeren en zeven ton wegende gevelelementen uit het negen etages tellende provinciale kantoorgebouw Prinsenhof A in Arnhem vergden veel tijd en energie. Al met al duurde de operatie een jaar. Niet zo vreemd, want er moesten 750 vloer- en 350 gevelelementen worden verzaagd, getransporteerd en remontabel gemaakt.
‘Als we niet volledig secundair bouwmateriaal kunnen toepassen, vullen we de overige materialisatie aan met biobased bouwmaterialen die losmaakbaar en herbruikbaar zijn’
Via een tender raakte Lagemaat bij het sloopproject van het voormalige provinciehuis betrokken. De provincie Gelderland had voor ogen om de prefab betonconstructie zo circulair mogelijk te delven, bijvoorbeeld door deze te vergruizen tot granulaat en dat als betongrondstof in te zetten voor nieuwbouwprojecten. Maar Lagemaat kijkt heel anders tegen circulariteit aan. Volgens programmamanager circulair bouwen Arend van de Beek van Lagemaat Circulair wil zijn werkgever daar waar mogelijk bouwdelen en -materialen oogsten uit donorgebouwen en deze een-op-een hergebruiken in bouwprojecten. “Dat lukt niet altijd voor de volle honderd procent, maar we streven er wel naar. Als we niet volledig secundair bouwmateriaal kunnen toepassen, vullen we de overige materialisatie primair aan met biobased bouwmaterialen die in elk geval losmaakbaar en herbruikbaar zijn.”
Het 12R-model van Insert
Voor de demontage en het hergebruik van donormateriaal in nieuwbouwprojecten hanteert Lagemaat in basis het zogeheten 12R-model van Insert. Dit consortium behelst elf circulaire sloopbedrijven die bouwmaterialen oogsten en verhandelen voor hergebruik in bouwprojecten. Lagemaat is een van de founding partners van Insert. Het 12R-model voegt twee stappen toe aan de huidige 10R-circulariteitsladder, namelijk re-distributie en register van de bouwmaterialen.
De circulariteitsladder is een prestatie-instrument voor het slimmer maken en gebruiken van bouwmaterialen, verlenging van de levensduur en nuttig toepassen van restmateriaal. Binnen de Lagemaat-systematiek is dit model nog verder verfijnd in een 14R-model, waarin met name de recyclemethodes verder zijn uitgesplitst in het circulariteitsgehalte, namelijk downcycle, recycle en upcycle.
De circulariteitsladder is een prestatie-instrument voor het slimmer maken en gebruiken van bouwmaterialen, verlenging van de levensduur en nuttig toepassen van restmateriaal. Binnen de Lagemaat-systematiek is dit model nog verder verfijnd in een 14R-model, waarin met name de recyclemethodes verder zijn uitgesplitst in het circulariteitsgehalte, namelijk downcycle, recycle en upcycle.
Van originele bouwtekening naar BIM
Lagemaat en projectpartner annex architectenbureau cepezed uit Delft presenteerden respectievelijk een plan van aanpak voor de demontage en een architectonisch ontwerp waarin nagenoeg alle ruwbouw betonelementen (de kanaalplaatvloeren en gevelelementen) uit Prinsenhof A zijn verwerkt. “We hebben de betonconstructie van het gebouw digitaal ingemeten en de bouwtekeningen uit 1983 vertaald naar 3D-tekeningen in Revit en deze in een BIM verwerkt”, vertelt Van de Beek.
Daar werd de provincie Gelderland zo enthousiast van dat het team het project gegund kreeg. “We beschikken over een eigen BIM-afdeling. In dat BIM zie je tot in detail hoe de betonwanden, vloeren, gevelelementen en trappen in elkaar zitten, hoe ze verbonden zijn en hoeveel maat- en vormvarianten er zijn van elk element. Ieder element krijgt een unieke identificatie, zodat we precies weten waar welk element zit en in welke volgorde gedemonteerd en geremonteerd moet worden.”
Betonelementen loszagen
Het demonteren van de prefab betonconstructie van het voormalige provinciehuis was geen gemakkelijke opgave. Ofschoon het prefab betonelementen betrof, waren de verbindingen uitgevoerd met ‘natte’ knopen. De dertien meter lange kanaalplaten en de gevelelementen met een beukmaat van 3600 mm moesten worden losgezaagd met een enorme cirkelzaag. De vloerdelen met een druklaag werden in de lengte en op de kopse kant doorsneden. De gewapende druklaag is op twee punten doorgezaagd.
“We werkten van boven naar beneden, volledig steigerloos”, vertelt Van de Beek. “Ter stabilisatie zijn twee verdiepingen afgeschoord op de onderliggende vloer. Met behulp van een bok werden de kanaalplaten hydraulisch omhooggeduwd en met een telekraan afgehesen. Hetzelfde gebeurde met de gevelelementen; deze werden op een speciale bokconstructie geplaatst. We hebben deze techniek in het verleden vaker toegepast, dus dat ging vrij soepel”, aldus Van de Beek.
Ondanks de grote hoeveelheid en kleinere passtukken werden alle betonelementen schadevrij uit de constructie ontmanteld. Zo’n duizend vierkante meter aan vloerdelen is in de nieuwe sporthal van Arnhem toegepast en het restant wordt verwerkt in het kenniscentrum circulair bouwen. Deze vloerdelen en gevelelementen staan momenteel in een tasveld op de bouwlocatie in Heerde. Volgens Van de Beek ligt daar een uitgekiende logistiek aan ten grondslag: “We weten precies welke elementen in welke volgorde geassembleerd gaan worden voor laatstgenoemd nieuwbouwproject.” Het plan is om voor de zomervakantie met de bouw van het kenniscentrum circulair bouwen te beginnen.
Uitdagingen voor aannemers
Volgens Van de Beek zien aannemers met wie Lagemaat zakendoet, zich voor enkele uitdagingen gesteld als het gaat om de toepassing van re-used materialen in nieuwbouwprojecten. Dat heeft bijvoorbeeld te maken met de maatvoering van donormateriaal dat niet altijd aan de eisen uit het Bouwbesluit voor nieuwbouw voldoet of met gevelisolatiemateriaal of glas dat niet de vereiste isolatiewaarde haalt.
“Aannemers hebben daar terecht vragen over. Kijk, voor ons staat vast dat de donormaterialen moeten voldoen aan de energieprestatienorm en de veiligheidseisen. Maar voor de rest bediscussiëren we de bouwvoorschriften, bijvoorbeeld als het gaat om maatvoering die niet helemaal overeenkomt met de reclaimed materialen. Aannemers willen garantie dat bijvoorbeeld die iets lagere deur wel gemonteerd mag worden. Ze verlangen zekerheid over de technische eigenschappen van donormateriaal. Wat betreft de toepassing van donormateriaal voor het kenniscentrum circulair bouwen garanderen we de bouwer dat het aan wettelijke eisen voldoet. Daarvoor moeten we in eigen beheer (onder supervisie van instanties als TNO, SGS INTRON en de TU’s van Eindhoven en Delft) bepaalde testen en onderzoeken uitvoeren om bijvoorbeeld een bepaalde druk- of treksterkte aan te tonen.”
Forse CO2-besparing
De demontage en het hergebruik van betonelementen uit het kantoorgebouw Prinsenhof A voor het kenniscentrum circulair bouwen en de nieuwe sporthal heeft volgens Lagemaat tot 500 kg CO2-uitstoot bespaard, afgezet tegen de hoeveelheid beton die voor nieuwbouw nodig zou zijn geweest. Ook staal en glas uit de constructie en schil van de donorgebouwen worden een-op-een hergebruikt. Dat bespaart veel zogeheten embodied CO2 dat wordt uitgestoten tijdens de bouw bij de verwerking van dit soort materialen.
Dit artikel is eerder gepubliceerd in Aannemer 2-2023.
Discussie zien we graag op Aannemervak, maar wel met respect voor elkaar. Wij vragen daarom om onder volledige naam te reageren. Lees onze andere regels voor discussie hier. Met het plaatsen van een reactie verklaart u zich akkoord met deze regels.