Project | Accu vlakt in Almelo de pieken uit

Wie vandaag de dag woningbouwprojecten ontwikkelt, moet nadenken over het bufferen van energie, stellen ontwikkelend bouwer Ter Steege en installateur Loohuis. Bij acht nieuwe woningen in Almelo is een gezamenlijke accu geïnstalleerd die pv-stroom opslaat en de warmtepompen belevert.

Op het Indiëterrein in Almelo realiseert Ter Steege Bouw Vastgoed in totaal 600 woningen. “Gebiedsontwikkelingen doen we vaker, maar niet altijd zo groot als hier”, zegt Johan Riezebos, directeur van de afdeling Advies & Innovatie van de ontwikkelende bouwer. Het terrein omvat in totaal 23 hectare. “Een flinke binnenstedelijke herontwikkeling.”

Wie met dat soort projecten bezig is – “maar ook bij kleinere projecten” – is genoodzaakt na te denken over het bufferen en opslaan van energie, vindt hij. Immers: zonder opslag van energie is netverzwaring in grote delen van Nederland noodzakelijk. “Je krijgt te maken met een te hoog oplopende netspanning in de zomer, waardoor de omvormers van de pv-panelen afschakelen. Dat wil je voorkomen.” Daarbij is dan op andere momenten juist een te grote vraag naar grijze stroom. Nu, die netverzwaring komt er wel. Maar snel gaat dat niet. Op de locatie waar Ter Steege nu bouwt is netcongestie nog geen issue, maar “Almelo heeft ook zo zijn problemen”, zegt Riezebos.

Berto Boeve, directeur van de Loohuis Installatiegroep, ziet dat ook: de gebieden waar het spaak loopt, breiden “behoorlijk snel uit. Het loopt overal wel vast.” Er speelt overigens nog iets, vervolgt Riezebos: met de huidige hoge energietarieven kan zelf energie opslaan ook simpelweg financieel interessant zijn.

‘Innoveren door te doen’

Kortom: we gaan zelf met energie aan de slag, was de gedachte bij de ontwikkelende bouwer – al een aantal jaar terug. Hoe kunnen we buffering realiseren? De pieken afvlakken? Wat werkt? Hoe werkt het? “Bij Ter Steege zijn we van het innoveren door het te doen. Je moet er goed over nadenken, maar in de praktijk blijkt pas wat er écht gebeurt.”

De testcase die in dit geval is uitgedacht – in samenwerking met onder meer de Universiteit Twente – is opgeleverd. De huurders hebben eind januari de sleutels ontvangen.

Hun woningen – acht stuks, particuliere sector – zijn aangesloten op een buurtaccu. Die is geïnstalleerd in een technische ruimte naast het rijtje huizen en dus apart toegankelijk voor technici. Ook was dit een vereiste vanuit de brandweer. Insteek bij het uitdenken: hoe kan het energiesysteem zo worden ontworpen dat de woningen optimaal de elektriciteit van de pv-panelen benutten?

Dat blijkt niet eenvoudig, legt Riezebos uit, omdat wet- en regelgeving momenteel niet alles toestaat. “Je mag volgens de Energiewet als organisatie wel warmte leveren, maar geen elektriciteit.” Daarbij, vervolgt hij: “Ter Steege wil deze woningen best een jaar of vijftien in de verhuur houden, maar er kan een moment komen dat ze misschien zullen worden verkocht. Dan wil je niet met een situatie zitten die nog steeds niet wettelijk is toegestaan. Coteq – de netbeheerder – wilde ook meewerken en de energieleverancier zijn voor een paar jaar. Maar daarna dan? Het systeem ontmantelen? Dat wil je dan ook niet.”

Daarom is gekozen voor een energiesysteem waarbij de gezamenlijke accu de warmtepompen aanstuurt. De opgewekte pv-stroom wordt dus gebruikt voor verwarming en warm tapwater. De huurders hebben een woning waarvoor ze een bedrag betalen aan huur, verwarming en warm tapwater. Dat zit in de totaalprijs. Ze hebben daarnaast een eigen aansluiting voor elektriciteit.

Vanadium Flow Redox Accu

De gezamenlijke batterij is een Vanadium Flow Redox Accu (VFR). Bij bedrijven een meer gebruikte opslagtechniek – waarschijnlijk is het voor een Nederlands woningbouwproject een primeur. Riezebos verklaart de keuze: “Bij de start van dit project – eind 2018 – waren er berichten over lithium-ion accu’s die makkelijk in brand zouden vliegen. Achteraf gezien sterk opgeblazen verhalen, maar destijds dachten we dat het geen slim idee zou zijn om een proefproject te starten en dan te zeggen dat er een lithium-ion accu in de schuur zou staan.”

De VFR-accu is van het Deense bedrijf Visblue en geleverd door Contour Advanced Systems in Varsseveld. “Het gedeelte waar de omzetting plaatsvindt, zijn gewone stacks. Maar wat bij een lithium-ion accu kan branden, is hier een bak met water waarin ionen zijn opgelost”, zo legt Riezebos het verschil uit.

Groot verschil met lithium-ion accu’s is wel het formaat. De accu heeft een opslagcapaciteit van 40 kWh, maar de twee bakken zijn samen een kuub of twee à drie groot. “In onze auto’s zit al meer aan capaciteit”, schetst Boeve. Die 40 kWh is evenwel voldoende voor de acht woningen om de pieken in opwekking midden op de dag op te vangen en te bewaren voor het begin van de avond – doorgaans de piek in verbruik. Boeve: “We zij nu projecten aan het doen waarbij we nóg meer panelen op het dak hebben en nóg meer kunnen opslaan, maar ergens ligt er een optimum. Ik denk dat we dat hier goed hebben.”

De accu voorziet de warmtepompen van de woningen van elektriciteit. Wat er naar iedere woning gaat, is af te lezen op de meters. Boeve: “In de woning kunnen we zien wat de warmtepomp doet. Op die manier kunnen we het rendement uitrekenen.” Op deze wijze is ook te zien of bewoners in de pas lopen met hun energiebundel, of dat ze bijvoorbeeld buitensporig veel douchen of de thermostaat continu hoog hebben staan.

PVT + SolarFreezer

De acht woningen zijn niet allemaal op dezelfde manier uitgerust wat installaties betreft. Vier woningen hebben een lucht-waterwarmtepomp van NIBE (VVM-S320 i.c.m. F2040-6 buitenunit op het dak, vermogen 6 kW). De andere vier woningen hebben PVT-panelen als bron voor de warmtepomp (NIBE S-1255-6-PC, vermogen 6 kW). In deze vier woningen ligt ook een bufferzak met een inhoud van 10 m³ in de kruipruimte (SolarFreezer) waarin warmte kan worden opgeslagen.

De warmtepompen halen bij lage buitentemperatuur energie uit de bufferzak. Schijnt het zonnetje, dan komt de energie uit de PVT. De PVT-panelen slaan overtollige energie ook weer op in de SolarFreezer. “Dat maakt dat deze warmtepompen efficiënter zullen draaien dan die in de andere woningen”, zegt Boeve. “Hoeveel efficiënter, zal de komende periode duidelijk worden als we de beschikbare data gaan vergelijken.”

Tot slot: twee woningen zijn ook nog voorzien van vier stuks eigen pv-panelen, zodat ze pv-stroom hebben voor huishoudelijk gebruik.

Monitoren

De Universiteit Twente gaat het project twee jaar lang monitoren. Daarbij gaat het eigenlijk meer om bewonersgedrag dan om de techniek, zegt Riezebos: “Het is dan oppassen dat je er niet té grote conclusies aan gaat verbinden, maar we kunnen wel zien: hoe werkt zo’n accu nu? En kunnen we zoiets gaan ontwikkelen voor grotere projecten?” Met het bufferen en het energiemanagementsysteem dat alles aanstuurt, is ook het doel slim om te gaan met de voorradige energie en zoveel mogelijk vóór de meter op te lossen. Bijvoorbeeld door boilervaten in de woningen op verschillende momenten op te warmen. Boeve: “In het slimmer omgaan met energie zijn echt veel stappen te maken. Neem de lucht-waterwarmtepomp en de vier koudste uren van de dag: waarom zou je die niet zoveel mogelijk vermijden?”

Riezebos noemt de wasmachine als voorbeeld. “Mijn vrouw en ik hebben ons privé aangewend om die overdag te laten draaien, in plaats van ’s avonds. Je wilt je aanwennen dat je dat doet met eigen pv-stroom, maar dat is nog steeds lastig. En dan zijn wij nog bovengemiddeld gemotiveerd. De zoektocht is dus, ook in dit project: hoe kunnen we bewoners incentives geven op een slimme manier met energie om te gaan?”

Wat daarbij vooralsnog niet helpt, is dat technische bedrijven dikke handleidingen schrijven, zegt Boeve. “Je zou dat eigenlijk op één A4’tje willen uitleggen. Techniek simpel maken, is wel echt een uitdaging. Dat is toch anders dan een cv-ketel zoals we die altijd gehad. Hier ligt nog een taak voor zowel de fabrikanten als de installateurs.”

Dit artikel is eerder gepubliceerd in Aannemer 2-2023.