Een aanbesteding op basis van een vraagspecificatie, morfologisch ontwerpen, passief bouwen, een fundering van schuimglasgranulaat, een nieuw uitgedacht kozijndetail: de bouw van een woonzorgcentrum in Vroomshoop is op diverse fronten vernieuwend, niet in de laatste plaats voor het betrokken Bouwbedrijf Karsten.
Opdrachtgever Mijande Wonen zag de bouwkosten voor een nieuw woonzorgcentrum van 22 appartementen voor huurder De Baalderborg Groep in Vroomshoop flink hoger uitkomen dan verwacht. Tijd voor een andere aanpak: het ontwerp bleef gehandhaafd vanwege moeizame bestemmingsplanprocedures, maar voor ‘de binnenkant’ gaf de opdrachtgever de markt de gelegenheid om zelf met een oplossing te komen op basis van een programma van eisen en een gegeven bouwsom van 2,3 miljoen euro. Aan de uitgenodigde aannemers de taak om een invulling te zoeken.
Een van hen was Bouwbedrijf Karsten, die in samenwerking met Carl-peter Goossen van BouwQuest de vraag uitwerkte en uiteindelijk de opdracht kreeg voor het plan. Een bouwer en een adviseur met een vernieuwende aanpak, merkte ook de opdrachtgever. “Wij zijn een traditionele woningstichting, maar in één keer ging het over iets heel anders”, vertelt projectleider John Hutten van Mijande Wonen tijdens een in maart gehouden kennissessie over het project. “Het ging over bimmen, pimmen en passief bouwen, over morfologisch ontwerpen. Allemaal nieuw voor ons. Waarbij ook wel duidelijk werd gemaakt dat het onze rol was iets gas terug te nemen.”
Drie varianten
Directeur-eigenaar Dirk Jan Karsten van Bouwbedrijf Karsten zocht via Google naar hulp bij het uitwerken van zijn plan – “Hoe maak je je keuzes nu overzichtelijk en hoe presenteer je zo’n plan?” – en kwam via via in contact met ontwerpmanager Carl-peter Goossen van BouwQuest. Met behulp van een zogenoemde morfologische kaart zijn drie varianten uitgewerkt voor het woonzorgcentrum: één op basis van de huidige minimale eisen (EPC = 0,6), één als een zo duurzaam mogelijke versie met toepassing van diverse ecologische materialen en de derde als een passiefhuisvariant, die werd gezien als de tussenweg. “Waarna we de drie opties hebben laten zien aan Mijande Wonen: ‘Zo zou het kunnen’. Op deze manier zo’n project aanvliegen, werkt heel goed”, zegt Karsten enthousiast. Dat enthousiasme is overigens tekenend voor het hele bouwproces en alle betrokkenen, van ontwerp tot uitvoering.
Passiefhuis
De keuze van opdrachtgever Mijande Wonen viel op de passiefhuisvariant. Die kwam weliswaar zo’n 90.000 euro boven de gegeven bouwkosten uit, maar was gerekend over de levensduur een stuk gunstiger dan de variant voor EPC = 0,6. Er is hierbij gekozen voor een traditionele bouwmethode zonder heel ingewikkelde installatietechniek, op basis van het massief-passiefconcept van isolatieproducent Recticel en Wienerberger: kalkzandsteencasco, extra dikke isolatie (Recticel PIR, 100 mm en 80 mm, verspringend geplaatst) en een gemetseld buitenblad. Als verdiepingsvloer is gekozen voor de appartementenvloer van VBI.
Schuimglas
Tijdens het proces zijn diverse keuzes voor bouwmaterialen gemaakt en soms weer veranderd om het totaal binnen budget te houden. Karsten noemt de kozijnen in relatie tot de fundering als voorbeeld. Aanvankelijk ging de aannemer uit van een houten passiefkozijn met drielaagse beglazing en een geïsoleerde kern. Als isolatie voor de begane grondvloer werd eerst voor XPS gekozen omdat dat een prijstechnisch gunstige oplossing was. Maar omdat constructeur B2CO bang was voor kruip, is de fundering uiteindelijk van schuimglasgranulaat gemaakt. “De prijs daarvan was wel hoger”, zegt Karsten, “dus we moesten op zoek naar geld. Die besparing hebben we gehaald door te kiezen voor kunststofkozijnen.” Schuimglas is een product uit gerecycled glas, dat in Duitsland en België vaker wordt toegepast als isolatie voor funderingen. Het Duitse Geocell Schaumglass leverde 1200 m3 schuimglas voor het project.
Kozijndetail
Een verdere kostenbesparing naast de uiteindelijke keuze voor kunststofkozijnen, was het achterwege laten van het stelkozijn. Daarvoor is een nieuw detail uitgewerkt dat ook nog eens zorgde voor een betere psiwaarde (ofwel weinig warmteverlies door ter plaatse ontbrekende isolatie). Karsten legt uit: “Het stelkozijn heeft een slechtere isolatiewaarde dan de isolatie zelf. Dat geldt zeker als het van vuren is, maar ook een stelkozijn gemaakt van de diverse andere materialen die we hebben onderzocht, blijft een nadeel voor je psi-waarde. In Duitsland worden veel beugels toegepast voor het bevestigen van kozijnen. Dat hebben we hier ook gedaan. Het kozijn zit in een klikprofiel op het binnenblad bevestigd met een beugel. Daardoor is er geen onderbreking van de isolatie en het kozijn.” Overigens heeft de aannemer nog wel een latei moeten plaatsen vanwege het ontbreken van het stelkozijn. De kunststofkozijnen zijn gemaakt door Volkerink Bouw in Weerselo op basis van Rehau-profielen.
Kalkzandsteen en BIM
Het hele project is gebouwd op basis van een BIM. Karsten had hier weliswaar al enige ervaring mee, maar nog niet op deze schaal. Het model is opgezet door Bouwnext, een team van samenwerkende bouwprofessionals waar ook Carl-peter Goossen bij is betrokken, en installateur Alferink. Het bestond aanvankelijk uit een constructief model, een bouwmodel en een installatiemodel die zijn samengevoegd via de IFC-standaard, een gestandaardiseerd coördinatiebestand voor verschillende typen BIM-sofware. Essentieel voor de uitvoering was om maatvast te bouwen. Kalkzandsteenleverancier Calduran leverde zijn productinformatie aan voor het BIM en werkte daarbij standaard met een lijmlaag in de stootvoegen van minimaal 2 à 3 mm (ofwel ‘vol en zat verlijmd’). Om geen valse spouw te creëren aan het eind van een muur, was het belangrijk dat de lijmploeg zich hier exact aan hield en niet, zoals het gewoon was te doen, vooral de lintvoeg te verlijmen en met de troffel slechts een klein rolletje lijm in de stootvoeg aan te brengen. Karsten: “Dan krijg je een filmpje lijm van hooguit 0,3 mm. Op 7 à 8 blokken kalkzandsteen betekent dat een valse spouw van een paar centimeter aan het einde van je muur en een enorm verlies van de isolatiewaarde op die plek.” Overleg met Calduran op de bouwplaats bracht deze oorzaak in de maatafwijking aan het licht. De stootvoeg lijmen bleek voor de blokkenlijmer lastig, maar geopperd werd om de bediener van het kraantje de stootvoeg alvast in te laten smeren. “Het was 2 à 3 blokken proberen, tot ze de slag te pakken hadden”, zegt Karsten. “Het grappige is dat het lijmbedrijf al 15 of 20 jaar op de vroegere manier werkte, maar nu is overgestapt op deze methode.”
Luchtdichting
Dit vol en zat verlijmen is overigens ook beter voor de luchtdichting van het casco. Die luchtdichting is – zoals vereist bij een passiefhuis – gecontroleerd door middel van een blowerdoortest. Om de luchtdichting te halen, zijn onder meer de overgangen van de kalkzandsteenblokken met de vloeren afgetapet. Hierbij is gebruikgemaakt van overstucbare tape van Siga. De gehaalde luchtdichtheid voor de qv;10 is 0,085 dm3/m2s. Dit is ruimschoots onder de 0,15 voor klasse 3. Ook de isolatie is afgetapet met Rectitape. Dat heeft overigens niet zozeer met de luchtdichtheid te maken, maar is om de twee isolatielagen van 100 en 80 mm ook echt als één laag te laten werken. Bij het niet tapen zouden de naden plaatselijk een slechtere isolatiewaarde kunnen geven. Theoretisch kan er dan tevens lucht tussen de twee lagen isolatie komen, waardoor de buitenste laag dan in het geheel niets meer doet.
Foto’s: Bouwbedrijf Karsten, BouwQuest, Henk Wind
Dit artikel is verschenen in de Aannemer van april 2014. Klik hier voor een (proef)abonnement.
Discussie zien we graag op Aannemervak, maar wel met respect voor elkaar. Wij vragen daarom om onder volledige naam te reageren. Lees onze andere regels voor discussie hier. Met het plaatsen van een reactie verklaart u zich akkoord met deze regels.