Eyeopeners uit Energiesprongprojecten

Niels Sijpheer verzamelde voor Energiesprong de leerpunten uit energiezuinige nieuwbouw- en renovatieprojecten die vanuit dit platform zijn ondersteund. “Een goed geïsoleerde schil, en dan slecht of niet-regelbare ventilatieroosters in de muur gecombineerd met lage temperatuurverwarming. Daar moeten we meteen mee stoppen.”

Energiesprong is bij bouwers ongetwijfeld het meest bekend als aanjager van de grootschalige nul-op-de-meterdeal onder de naam de Stroomversnelling, maar ook in de periode daaraan voorafgaand zijn verschillende ambitieuze nieuwbouw- en renovatieprojecten begeleid en gesteund met subsidie. Hierbij werd ingezet op 45% energiereductie tot aan 80%, tot aan nul-op-de-meter (vanaf 2013). Die subsidie is gebonden aan de prestatie. Niet aan de doelstelling voldaan? Dan geen (of minder) geld.

Deze projecten worden allemaal gemonitord door TNO, Rigo en ingenieursbureau Van Beek. Van vijf van deze projecten zijn ervaringen, geleerde lessen en tips nu opgeschreven in twee gratis te downloaden publicaties. Doel van Energiesprong is immers aanwakkeren van de markt door onder andere die kennis te verspreiden, zodat niet het wiel steeds opnieuw hoeft worden uitgevonden. Voor wie erg in de materie van dergelijke projecten zit, zijn het inmiddels al weer deels open deuren, maar Sijpheer ziet nog genoeg punten die bouwers nog niet voldoende in de vingers hebben.

Wat is een regelrechte eyeopener?

“Een eyeopener noem ik het niet, maar ik wil er wel graag mee beginnen: er wonen mensen in huizen. Dat is iets dat ik geleerd heb en dat de sector ook echt moet leren. We zijn te veel techneut. Het pakket aan producten waarmee de renovaties worden uitgevoerd krijgt een 9, het proces krijgt een 4. Vuile schoenen in huis, een bouwtijd die langer duurt dan verwacht. Ook is er scepsis van bewoners tegenover de corporatie, die soms jarenlang niets heeft gedaan aan onderhoud en dan ineens een ingrijpende renovatie doet; er zit dan onvrede uit het verleden dat niet is rechtgezet. Oud zeer dat je moet wegnemen. Goed duidelijk communiceren wat bewoners te wachten staat is sowieso belangrijk. Lokale aannemers kunnen dat vaak heel goed. Daarom zou het volgens mij mooi zijn wanneer er, zoals je nu ook wel ziet gebeuren, grote aannemers of consortia de producten gaan ontwikkelen die lokale aannemers gaan toepassen.”

Onvoldoende soft skills dus. Wat zijn technische leerpunten?

“De techniek is er, maar het lukt nog niet altijd om dat allemaal goed in één pakketje af te stemmen, waardoor klachten ontstaan. Iets heel concreets is oververhitting. Wanneer je woningen goed inpakt, zoals bij al deze projecten is gebeurd, wordt het in de woonkamer en slaapkamers soms te warm als je onvoldoende aandacht besteedt aan zonwering en goede ventilatie. Er is echt zomernachtventilatie nodig en goede zonwering om dat tegen te gaan. Een project waarbij het goed is gedaan, is het renovatieproject Heemwonen in Kerkrade, waar een inbraakveilige spuivoorziening in de woning is gemaakt die fungeert als zomernachtventilatie. En er zijn meer goede voorbeelden.”

Kunnen we stellen dat oververhitting vanaf nu dus geen probleem meer mag zijn?

“Als je interne warmtelast hoog is, door veel apparatuur die aanstaat, of wanneer je met veel mensen in een ruimte bent, kan het nog lastig zijn, maar in een normale toestand hoeven we dat probleem inderdaad niet meer te hebben. Eisen in prestatiegaranties zullen dat ook gaan verankeren. Prestatiegaranties zijn iets dat we vanuit Energiesprong echt aanjagen; bij de Stroomversnelling huur is het zelfs een eis.”

Komen we op terug. Meer technische aandachtspunten?

“Weet je wat ik echt niet begrijp? De combinatie van goed isoleren en triple glas enerzijds, en dan slecht of niet-regelbare ventilatieroosters in de muur gecombineerd met laag temperatuurverwarming. Daar moeten we echt meteen mee stoppen. Je reduceert je warmtevraag enorm met de schil en zaagt er vervolgens een gat in. Het zorgt voor twee problemen: een hogere warmtevraag en klagende bewoners die tocht ervaren. Natuurlijk, het is een goedkoper systeem en het voordeel is dat je geen risico op geluid hebt zoals bij een balansventilatiesysteem – wat zoals we weten ook wel eens zorgt voor overlast. Je ziet dat partijen het nog niet altijd voor elkaar krijgen balansventilatiesystemen stil genoeg aan te leggen, maar het kan welzeker. Goed voorbeeld hiervan is het nieuwbouwproject in Rijswijk Buiten, waar rond ventilatiegeluid ook garanties zijn afgesproken. Nu is daar de ontwikkelaar de ex-directeur van Itho Daalderop. Iemand die dus precies weet hoe de ventilatie-unit werkt, weet wat er voor nodig is om het geheel goed te laten werken en dat ook kan uitleggen aan de bewoners. Zo moet het ook: prestaties afspreken, daarop garanties geven en ook bewoners daarin meenemen. Je moet uitleggen dat er van hen ook iets wordt verwacht om het systeem goed functionerend te houden.”

“Een ander punt, dat ik echt zorgelijk vind, zijn de projecten waarbij voor warm tapwater gebruik wordt gemaakt van een luchtwarmtepomp. Deze gebruiken de buitenlucht als bron. In de winter is het temperatuurverschil groot, waardoor de compressor veel meer energie gebruikt om de gewenste temperatuur te bereiken. En soms wordt dit zelfs gedaan met een elektrisch element. De rendementen van deze systemen zijn daardoor onvoldoende. Een uitdaging aan fabrikanten om betere rendementen te bereiken, stillere apparaten en lagere prijzen. Bij bodemwarmtepompen gaat het beter, doordat deze over het algemeen een hogere brontemperatuur hebben.”

Terug naar die prestatiegaranties, hoe werken die?

“Dat is bij een van de projecten die in de publicaties zijn genoemd ook toegepast. Daarnaast in nog vijf andere projecten die zijn gesteund door Energiesprong. Prestatiegarantie is nog echt iets nieuws. Voor de goede orde: dit is dus wat anders dan de aanstaande wet kwaliteitsborging die uitgaat van het Bouwbesluit. Je garandeert hier een bepaalde hoeveelheid opgewekte energie waarmee je in het gebouwgebonden energieverbruik – verwarmen, ventileren, eventueel koelen, verlichten – voorziet en je stelt een energiebundel beschikbaar voor huishoudelijk gebruik. Daarnaast garandeert de bouwer eisen op het gebied van comfort, binnenklimaat en instandhouding/onderhoud. Denk hierbij aan minimale temperaturen in verblijfsruimten, de hoeveelheid beschikbaar warm tapwater, een maximaal aantal uren boven een bepaalde temperatuur om oververhitting te beperken en een maximaal aantal uren dat het CO2-gehalte boven de 1200 ppm mag zijn. Overigens gaat dat heel erg goed: we zien bij deze projecten – en dit geldt ook voor die binnen de Stroomversnelling, weet ik – dat er voldoende wordt opgewekt en niet te veel wordt verbruikt. En dan houden we rekening met het feit dat we zachte winters hebben gehad.”

Wie geeft die prestatiegarantie eigenlijk? De hoofdaannemer?

“Het consortium. Zorg dat je samenwerkt in een aparte bv, VOF of iets dergelijks, maak iedereen verantwoordelijk voor zijn deel en creëer zo commitment van alle partijen. Ik heb het nog niet op een andere manier zien slagen.”

Wat zijn prioriteiten voor projecten vanaf nu?

“Kwaliteitsborging is een belangrijk issue. Je moet meten om te kunnen verbeteren. Uit de BouwTransparant-metingen die we hebben ingezet bij de gemonitorde projecten blijkt dat de beoogde kierdichting vaak niet wordt bereikt, en we zien geluidsissues. Dat moet je dan oplossen. Je moet er als bouwer echt voor zorgen dat je bouwt wat is bedacht. Helaas zien we in de bouw als geheel nog te vaak dat iedereen alleen maar de epc zit uit te rekenen.”

De publicaties zijn te downloaden op www.energielinq.nl. De nul-op-de-meterprojecten uit de Stroomversnelling (2013 tot nu) worden momenteel nog gemonitord; daar volgt nog een publicatie uit.

Beeld: Nikki Natzijl

Dit interview staat in het septembernummer van Aannemer. Elke maand het blad ontvangen? Klik hier voor een (proef-)abonnement.