Volgens IT-specialisten beginnen supply chains op geoliede machines te lijken. Ook in de bouwsector worden ketenpartners steeds afhankelijker van elkaar. Toch komt er nog aardig wat zand in de raderen door bouwvakkers die het tempo van de digitalisering niet kunnen volgen.
In de bouwsector van vandaag zien we een opvallende tegenstelling als het gaat om digitalisering en digitale transformatie. Terwijl wizzkids met moderne sensoriek al kunnen ‘luisteren’ naar de kwaliteit van een lasnaad en techneuten hun bestellingen, planningen en bestekken realtime halen vanuit BIM, is er nog steeds een opvallend grote groep digibeten werkzaam die het begrip ‘handjes’ nogal letterlijk neemt. De meeste mensen die een eigen huis hebben laten bouwen of een renovatie hebben laten doen, kennen wel zo’n ‘niet-lullen-maar-poetsen-type’, zonder laptop maar in het bezit van een fijne set gereedschap, een thermoskan met koffie en twee gouden handjes.
Het ‘niet-lullen-type’ is bepaald niet ondervertegenwoordigd. Uit een begin 2022 door de Rabobank afgenomen enquête onder 1500 bedrijven in Nederland blijkt dat slechts 40 procent van het Nederlandse bedrijfsleven aangeeft te streven naar verregaande digitalisering. “In de bouw is dat percentage zelfs niet hoger dan 25 procent”, aldus econoom Sjoerd Hardeman van RaboResearch, die bij de enquête betrokken was. Lang niet elk bouwbedrijf surft dus gemakkelijk mee op de digitaliseringsgolf. Met name veel kleine aannemers zitten nog in de hoek van analoge proces- sen en traditionele systemen (en de achterkant van een bierviltje is groot genoeg voor een offerte). De vraag is of ze daarmee wegkomen.
Digitale vaardigheden verbeteren
Onze Taal geeft verschillende definities aan het woord ‘digibeet’. Een digibeet kan niet met digitale media omgaan, heeft weinig kennis van internet of is ondeskundig op computergebied. Digibetisme in de bouw past in het algemene beeld in de samenleving. Uit een in januari 2023 gepubliceerd onderzoek van De Nederlandsche Bank blijkt dat 2,6 miljoen volwassen Nederlanders digitale bankzaken nauwelijks zelfstandig kunnen uitvoeren. Ook de ANBO (Algemene Nederlandse Bond voor Ouderen) wijst op de kloof tussen de internetgeneratie (die werkt in de cloud en vrienden maakt in het metaversum) en de grote groep Nederlanders die niet meekomt met de digitalisering. Hoe meer bouwvakkers dit betreft, hoe lastiger het wordt om 3D-printing, exoskeletten, digital twins, metsel- en bestratingsrobots in te zetten.
De vraag is natuurlijk hoe bouwondernemers kunnen anticiperen op de digitale mogelijkheden, en hoe ze een gevoelige snaar kunnen raken bij hun gerespecteerde digibeten (die misschien helemaal geen zin hebben om zich nieuwe skills aan te leren). Volgens Rob Roef, business developer van TNO en gespecialiseerd in digitalisering in de bouwsector, is elke vorm van dwang zinloos. Wat ondernemers beter kunnen doen is werken aan een cultuuromslag in de organisatie en de focus leggen op procesoptimalisatie om faalkosten te reduceren. Daarnaast adviseert Roef hen te investeren in eigen ict-kennis en medewerkers te stimuleren om hun digitale vaardigheden op te vijzelen. Roef: “Huur niet te veel externen in. Probeer technologische kennis in de eigen organisatie te krijgen.”
Realtime ketensamenwerking
Het verregaand gedigitaliseerde bouwbedrijf past in de trend om alles met alles online te verbinden. Steeds meer onderdelen in het bouwproces kunnen worden aangesloten op het Internet of Things: producten, werkprocessen en hele toevoerketens. Supply chains gaan zo steeds meer functioneren als één organisme, dat pas goed functioneert als alle onderdelen goed functioneren en de communicatie met leveranciers, bouwpartners, onderaannemers, medewerkers en klanten soepel verloopt. Planningen en bestellingen zijn afgestemd met groothandels die realtime laten zien welke materialen gestandaardiseerd en op voorraad zijn, wanneer ze leverbaar zijn en wat ze kosten. Ook mutaties in service en onderhoud zijn in één oogopslag te zien.
“Realtime ketensamenwerking is de toekomst”, zei Stijn Scheepers van softwareontwikkelaar Yellowstar Solutions onlangs in een bijlage bij het Financieele Dagblad. “Algoritmes maken het mogelijk nauwkeurig te voorspellen wanneer in de keten welke actie nodig is. Dankzij onze software, die werkt via de cloud, sluiten we elke schakel eenvoudig aan. Iedere keten wordt zo realtime transparant en voorspelbaar voor 24/7 aansturing.” Rob Roef van TNO herkent het geschetste beeld en moedigt het aan. Als voorzitter van de Nederlandse afdeling van buildingSMART probeert hij meer standaardisatie en uitwisseling tussen bouwondernemers te realiseren. Maar zo’n gestandaardiseerde uitwisseling lukt natuurlijk niet met digibeten, weet Roef.
BIM-washing
De praktijk is ondertussen weerbarstig. Weerstand tegen verandering is van alle tijden. Bouwondernemers zijn net mensen. Misschien hebben ze genoeg werk en kunnen ze het zich permitteren vast te houden aan ‘het oude vertrouw- de’. Ze gaan pas digitaliseren zodra ze de noodzaak voelen, de voordelen zien of last krijgen van een concurrent die opdrachten voor hun neus wegplukt.
TNO’er Roef constateerde zelf hoe zoiets in de praktijk uitpakt toen hij drie jaar geleden een nieuw huis kocht. “Ik had een architect een ontwerp in 3D laten maken. Alles erop en eraan. Vervolgens kwam ik bij een aannemer die daar niks van wilde weten. Hij wilde printjes. Kennelijk zijn digitale tools voor zulke ondernemers (nog) niet nodig om een goed bedrijf te runnen, want het werkte prima. Het wordt anders als de faalkosten uit de hand lopen. Dan moeten processen geoptimaliseerd en mensen intern betrokken worden.”
Roef benadrukt dat optimalisatie van bedrijfsprocessen het doel moet zijn en digitalisering het middel. Hij waarschuwt voor FOMO: Fear Of Missing Out. Ofwel: angst om de boot te missen. Stel je voor. Het hele team gaat gezellig naar de BouwBeurs, maakt daar kennis met prachtige innovaties op het vlak van robotica, digital twins en augmented reality en krijgt het onbestemde gevoel enorm achter te lopen op de concurrent. Terug in de trein ontstaat een idee: we moeten iets doen. Roef: “Wat ik nogal eens zie is dat ze een stukje BIM-software kopen van de eerste de beste leverancier en denken dat ze dan weer up-to-date zijn. Dat noemen we BIM-washing. Dat lijkt op greenwashing. Bedrijven doen zich groener voor dan ze zijn, of gedigitaliseerder.”
Investeer in eigen ict-kennis en stimuleer medewerkers om hun digitale vaardigheden op te vijzelen
Bouw maakt inhaalslag
Kortom: opbouwen vanaf de basis. Volgens automatiseerder Trimble MEP bestaat een uitgelijnd digitaliseringsproces uit drie fases: digitalisering, digitalisatie en digitale transformatie. Een organisatie transformeert in stapjes, waarbij de klant centraal staat en ‘digitaal’ de norm is. Daarmee liep de bouw altijd ver achter op andere sectoren. Maar volgens Annet van der Graaf van Trimble MEP heeft de bouw de afgelopen tien jaar een flinke inhaalslag gemaakt met onder andere lean-planning en 3D-modelling. Bouwtekeningen worden steeds vaker gedigitaliseerd in BIM en foto’s van gebreken worden digitaal opgeslagen in 3D-CAD. Ook worden steeds meer gebouwen, machines en materialen uitgerust met sensoren, die op afstand meten of onderhoud nodig is. Dat scheelt weer een ritje met de bedrijfsbus.
Volgens Van der Graaf is vooral de uitvoerende fase te verbeteren door digitalisering. De grootste strategische uit- dagingen liggen op het gebied van procesefficiency, combineren van informatiestromen en samenwerking met ketenpartners om faalkosten verder terug te dringen en het rendement op bouwprojecten te verhogen. Zo kan het (digitale) proces beter geanalyseerd en bijgestuurd worden. Ook de afdeling sales kan erop sturen. Van der Graaf claimt in een vorig jaar gepubliceerd artikel ook dat een gedigitaliseerde organisatie zich sneller aanpast aan de behoeften van klanten en dat bouwbedrijven “nieuwe waarde en ervaringen kunnen creëren” voor klanten, werknemers en belanghebbenden. Een onderbouwing voor die claim gaf ze in haar stuk niet.
Foutmarges omlaag brengen
Als we door alle FOMO en BIM-washing heen kijken, valt niet te ontkennen dat bouwprojecten complexer worden en grote opdrachtgevers steeds vaker eisen stellen aan toegepaste computersystemen en software. Met name op dat punt lijkt de stand van de techniek luie bouwondernemers bij de lurven te grijpen. Voor het inmeten van bijvoorbeeld ramen en kozijnen is een tablet toch wel heel handig om foutmarges omlaag te brengen. Inmeten met een duimstok en een rood potlood steekt nu eenmaal schril af bij afmetingen delen met ketenpartners en de werkvoorbereider op kantoor. Toch liever het potlood? Dan loop je de kans jezelf buiten het bouwproces te timmeren.
RaboResearch stelt dat bouwbedrijven die nadrukkelijk inzetten op digitalisering, beter georganiseerd zijn en harder groeien. Daarom probeert kennismakelaar Geert Dirkse, gespecialiseerd in de bouwsector, ondernemers ‘urgentie- besef’ mee te geven over digitalisering. Dirkse heeft het niet over hoogwaardige technologie zoals blockchain of 3D-printing. Hij doelt sec op beter samenwerken door (realtime) werkinstructies voor de juiste opeenvolging van taken op de bouwplaats. Dirkse ziet dat vaak misgaan: “Als de hoofdaannemer en onderaannemer in verschillende versies werken, ga je de bietenbrug op.” Zijn collega Sjoerd Hardeman stelt overigens dat digitalisering niet altijd ‘technologiegedreven’ hoeft te zijn. Vaak begint het nog steeds gewoon met goed luisteren naar de klant. En dat kunnen veel mensen beter dan computers, zelfs als ze digibeet zijn.
Dit artikel is eerder verschenen in Aannemer 3-2023.
Discussie zien we graag op Aannemervak, maar wel met respect voor elkaar. Wij vragen daarom om onder volledige naam te reageren. Lees onze andere regels voor discussie hier. Met het plaatsen van een reactie verklaart u zich akkoord met deze regels.