Kunstmatige intelligentie, ook wel artificial intelligence (AI) genoemd, is voor veel kleine ondernemers een zwarte doos. Wat kun je ermee? Wat moet je ermee? AI kan worden toegepast om slimmer en goedkoper te werken of om medewerkers (en hun prestaties) te controleren met camera’s, tracking en werktijdregistratie. AI-specialisten pleiten voor de inzet op waardecreatie: “Laat AI mensen in hun kracht zetten.”
Waardecreatie in het midden- en kleinbedrijf is the next big thing. Nieuw personeel is bijna niet te vinden. Hoe kunnen ondernemers met een team dat niet groeit (vaak zelfs krimpt) tóch efficiënter en sneller werken (met meer werkplezier en tevredener klanten) en daar ook nog eens meer geld mee verdienen?
Naar de antwoorden op die vragen zoekt elke ondernemer, bewust of onbewust, en AI belooft gouden bergen omdat de computer patronen herkent in grote hoeveelheden data en voorspellingen kan doen. De beloftes zijn torenhoog. Verhoog uw winst! Laat software voor u werken! Doe meer met minder mensen! Het klinkt bijna te mooi om waar te zijn.
Snelheid en efficiency verbeteren
Toch lijken ook aannemers, installateurs en onderhoudsbedrijven met de nieuwste digitale tools verbeterslagen te kunnen maken in termen van snelheid en efficiency. Een kleine opsomming. Onbemande graafmachines kunnen op afstand worden bestuurd. Drones kunnen opzichters op de bouwplaats ondersteunen en realtime verslag doen van gevaarlijke situaties of problemen in het bouwproces. Digitale ontwerpprogramma’s kunnen duizenden verschillende varianten van een ontwerp analyseren, de beste optie kiezen en wijzigingen aanbrengen in BIM. Schaderapporten van gebouwen kunnen geautomatiseerd worden beoordeeld en de data voorspellen zelf wanneer bepaalde verbindingen of materialen toe zijn aan een onderhoudsbeurt.
Maar naast praktische oplossingen haal je ook onvoorziene problemen in huis op het gebied van privacy en aansturing van personeel. Dat is een dilemma. Gaat u de bouwplaats volhangen met camera’s? Meten hoeveel plinten uw schilders verven en hoeveel stenen je metselaars leggen? Registreren hoe laat je werkvoorbereider ’s ochtends de computer opstart? Het is allemaal mogelijk. Maar AI-specialisten als Ken van Ierlant en Christian Kromme waarschuwen voor te veel controledrang. In de gaten houden van personeel is volgens hen vaak zelfs contraproductief, want medewerkers die geen vertrouwen voelen, doen alleen nog dat waarvoor ze betaald worden. Ze zetten geen stap extra.
AI geeft (straf)punten voor werkprestaties
Jim is altijd te laat, Mohamed is onzorgvuldig en Melissa doet moeilijk. Het Amerikaanse IT-bedrijf CleverControl heeft daar iets op gevonden. Hun nieuwe tool AI Scoring geeft (straf)punten en gebruikt de kracht van AI om objectief inzicht te krijgen in de productiviteit van medewerkers. AI Scoring analyseert automatisch activiteitenlogboeken, beoordeelt het productiviteitsniveau van elke werknemer (lees: een vinkje bij ‘productief’ of ‘onproductief’) en helpt bij het identificeren van aandachtsgebieden voor verbetering. De website van CleverControl laat aan duidelijkheid niets te wensen over: ‘Elimineer menselijke vooroordelen en stop met handmatige gegevensanalyse. Neem datagestuurde beslissingen en versterk het succes van uw team.’
Revolutie gaande
Arjan Walinga, digitaliseringsexpert bij Bouwend Nederland, is een grote fan van AI en volgt de ontwikkelingen intensief. Op de bouwplaats ziet hij nog niet zoveel veranderen (of het moet de hoge vlucht van cameratoezicht zijn). De zelfdenkende metselrobot is nog niet uitontwikkeld en 3D-printing heeft nog niet echt doorgezet. Maar qua administratie en facturatie, alsmede in de ontwerp- en ontwikkelfase, is er volgens Walinga een revolutie gaande.
“Neem parametrisch ontwerpen. Het optimale ontwerp op een perceel bouwgrond is met AI snel gevonden door parameters in te voeren zoals het aantal woningen, bouwkosten, opbrengst per vierkante meter, aantal zonnepanelen, balkonruimte en openbaar groen. Het meest geschikte ontwerp rolt er vanzelf uit. Tel daar slimmere calculatie en werkvoorbereiding, meer montage, prefabricage en standaardisering bij op en besparingen op gemaakte uren liggen voor het grijpen.”
Walinga’s oproep: “Uitproberen en kijken wat je kunt winnen.” Dat gebeurt mondjesmaat in de bouw en techniek. Van de Nederlandse werkgevers doet 40 procent nog niets met AI, zo blijkt uit een enquête van werkgeversorganisatie AWVN. Bouwbedrijven als Vaessen, Van Gameren en Ouwehand Bouwen & Ontwikkelen lieten na een oproep van vakblad Aannemer weten “in de oriëntatiefase” te zitten.
Briljante mislukkingen
Innovatiemanager Joeri Koehof van bouwbedrijf De Nijs is al een stapje verder. Op LinkedIn schreef hij onlangs een artikel over AI, robotisering, standaardisatie, uniformiteit, nieuwe producten en materialen. Uit zijn artikel: “We willen projecten anders aanvliegen. De wereld verandert snel. Kijk naar duurzaamheid en circulariteit, schaarste aan personeel en materialen en de grote vraag naar betaalbare woningen. Als we blijven doen wat we deden, krijgen we wat we kregen. We moeten dus op zoek naar antwoorden, ook qua samenwerking in de keten.”
Dat zoeken en uitproberen levert niet direct geld op, maar is volgens Koehof tóch nodig. De Nijs deed een proef met parametrisch ontwerpen. Uit het artikel van Koehof: “Stel je wilt een toren bouwen van vijf tot tien lagen en honderd woningen. Je toren mag niet hoger of dieper zijn dan een gewenste maat. Dat voer je allemaal in en je gaat spelen met getallen. Dat hebben wij twee jaar geleden uitgeprobeerd in een appartementencomplex. We moesten zóveel parameters invoeren dat er uiteindelijk geen enkele variant uitkwam. De architect had dus iets getekend wat niet kon en daar werd vervolgens aan vastgehouden. Ik heb daar veel van geleerd. Dit soort briljante mislukkingen heb je nodig, anders kom je niet verder.”
Boorrobotje is nooit ziek
In tijden van tekorten aan geschoold personeel is een boorrobot die autonoom op de bouwplaats rijdt en werkt op moeilijk bereikbare plekken geen overbodige luxe. De BauBot van Fischer doet dit. Deze volautomatische robot neemt een stukje zwaar werk van medewerkers over. Hij is inzetbaar in combinatie met een digitaal ontwerp. De boor- en instelprocessen worden gesimuleerd voordat met de daadwerkelijke klus wordt begonnen.
Fischer is overigens niet de eerste leverancier van boorrobots. Het bedrijf heeft concurrentie van Hilti, dat de Jaibot enkele jaren geleden al op de markt bracht en met De Groot Installatiegroep en Kersten Techniek enkele gebruikers vond. Volgens Fischer verschilt de BauBot van de Hilti-robot op verschillende punten. Zo kan de BauBot hoger boren, ook in wanden en vloeren, en ook pluggen en ankers monteren.
Bedrijfsprocessen herinrichten
Risico’s nemen (inclusief de bijbehorende mislukkingen) is iets waar Nederlanders niet goed in zijn. Ken van Ierlant (‘mr. Data’ voor ingewijden) was tien jaar docent op Nyenrode en is oprichter van FutureXL, een organisatie die bedrijven helpt bij hun digitale transformatie. Qua vernieuwingskracht noemt hij Nederland ietwat denigrerend “Snurkenstein”. Nederlanders zijn behoudend en blijven maar denken dat ze heel erg goed zijn. Veel ondernemers in het mkb digitaliseren een beetje ‘voor de vorm’. Echte digitale transformatie is volgens Van Ierlant iets heel anders. Dat vraagt om herinrichting van bedrijfsprocessen, zodat de kostprijs daalt en de concurrentiekracht toeneemt.
Predictive maintenance is zo’n ontwikkeling die het predikaat ‘digitale transformatie’ verdient volgens Van Ierlant. “Door data uit de waardeketen bij elkaar te brengen en te analyseren met AI-tools, kunnen planning, scheduling en voorraadbeheer beter op elkaar aansluiten. Dat leidt tot een heel ander werkproces. De onderhoudsmonteur gaat pas op pad als het nodig is. Met routeplanning bepaalt hij de kortste route en bespaart hij op brandstof. Bij de klant aangekomen heeft hij altijd de juiste spullen bij zich en kan hij gegevens realtime doorsturen met zijn iPad. Zo’n aanpak zorgt voor lagere kosten, meer klanttevredenheid en prettiger werk.”
Futuroloog Christian Kromme noemt vooral BIM en 3D-printing als veelbelovende innovaties in de bouw en techniek. Kromme pleit voor out of the box-denken: “Stel: je wilt het huisvestingsprobleem oplossen. Waarom niet met een vrachtwagen met 3D-printer naar de bouwplaats rijden en ter plekke het huis printen? Misschien kan dat in zes dagen, terwijl het vroeger zes maanden duurde. Dat is waardecreatie. Een ander mooi voorbeeld is verwachtingen managen met het BIM-model. Hoe beter dat model is gevisualiseerd, hoe minder ruis. De architect loopt samen met de klant virtueel door de nieuwe woning. Ze zien waar de kabelgoten lopen en waar de zon door de ramen naar binnen valt. Ze ervaren de ruimte van het trappenhuis en de hoogte van het plafond. Zo’n realistische voorstelling maakt wederzijdse verwachtingen eenduidiger.”
Waardecreatie
Wat waardecreatie is, bepaalt elke ondernemer zelf. Het kan bestaan uit tijdbesparing, lagere faalkosten of blijere klanten. Een bedrijf als Built Robotics vond waardecreatie in het ‘vrijspelen’ van vast personeel met op AI gebaseerde robotica. Built Robotics levert op afstand bestuurde bulldozers en graafmachines die taken kunnen uitvoeren op afgelegen locaties. Ander voorbeeld: drones die op bouwplaatsen de opzichter ontlasten. Drones kunnen 360°-scans verzamelen en input leveren, waarmee AI-programma’s de voortgang van een project kunnen sturen. Een bedrijf als Skycatch gaat nog een stap verder en traint drones om te ‘begrijpen’ wat ze zien. Intelligente drones kunnen realtime gevaarlijke situaties detecteren en productiviteitsniveaus bewaken.
Met AI is veel mogelijk. (Zeker met de in dit artikel onbelicht gelaten generatieve AI zoals ChatGPT.) Maar zoals aangegeven: waar zet de ondernemer op in? Met het bewaken van productiviteitsniveaus van medewerkers komen we op glad ijs volgens Van Ierlant en Kromme. Waar ligt de grens tussen detecteren van gevaarlijke situaties en detecteren van personeel dat niet hard genoeg werkt? Alles is meetbaar met camera’s en sensoren, van muisbewegingen tot toetsenbordaanslagen, van het aantal geïnstalleerde cv-ketels tot persoonlijke gesprekken bij de koffieautomaat. Maar willen we dat?
Nieuwe dingen ontdekken
Walinga van Bouwend Nederland focust vooral op nieuwe kansen door AI. Camera’s op de bouwplaats? Volgens Walinga zijn bouwvakkers er binnen een week aan gewend. Bovendien worden de camerabeelden geblurred, waardoor mensen niet herkenbaar zijn. Walinga vertrouwt volledig op onze relatief strenge privacywetten en de nieuwe AI-Act, een Europese wet die stelt dat biometrische profielen maken, emoties lezen en gezichtsherkenning op het werk grotendeels verboden zijn.
Futuroloog Kromme is kritischer, zeker als het gaat over medewerkers controleren op tijd en prestaties: “Dat moeten we niet willen. Mensen gaan elkaar in de gaten houden.” Volgens Van Ierlant is AI ideaal om medewerkers in hun kracht te zetten en nieuwe dingen te laten ontdekken, waardoor hun werk leuker en betekenisvoller wordt. Van Ierlant: “Willen we medewerkers tot robot maken of waarde creëren? Dat is de vraag.”
PlanRadar: analyse van historische data
AI werkt ook efficiënt als analysetool voor historische data, waarop gebruikers voorspellingen kunnen baseren. De data die de app van PlanRadar verzamelt, kan worden gebruikt om een machine of algoritme te trainen om patronen in bijvoorbeeld defecten en gemeenschappelijke locaties te herkennen. In een artikel voor BouwTotaal schrijft Jesper de Vries, Country Manager Nederland van PlanRadar: “Het is niet ondenkbaar dat een AI-systeem gaandeweg honderdduizenden schaderapporten voor verschillende soorten gebouwen beoordeelt en op basis van die data kan voorspellen wanneer bepaalde oppervlakken, verbindingen of materialen toe zullen zijn aan onderhoud. De onderhoudsteams worden al ingeschakeld voordat het onderhoudsprobleem ontstaat.”
Dit artikel is eerder gepubliceerd in Aannemer 7-2024.
Discussie zien we graag op Aannemervak, maar wel met respect voor elkaar. Wij vragen daarom om onder volledige naam te reageren. Lees onze andere regels voor discussie hier. Met het plaatsen van een reactie verklaart u zich akkoord met deze regels.