Met veel gebouwmassa en een zomernachtventilatiesysteem kan oververhitting in BENG-woningen geheel worden voorkomen. Dat blijkt uit onderzoek van de TU Eindhoven. Het vereist wel integraal ontwerpen.
In goed geïsoleerde woningen – dat geldt binnenkort helemaal voor BENG-huizen – is oververhitting een serieus probleem. De woning is een soort thermosfles: warmte kan er wel in, maar niet zomaar meer uit. Kierdichting is vaak uitstekend, de qv;10-waarde is laag. Ventilatieroosters ontbreken doordat balansventilatie, naar verwachting, in BENG-woningen min-of-meer standaard wordt.
De eerste goed geïsoleerde woningen in Nederland, zogenoemde passiefhuizen bij een woningcorporatie in Roosendaal, zijn twee jaar lang gemonitord. Wat blijkt uit onderzoek van Marcel Loomans van de TU Eindhoven? Als de temperatuurlimiet op 25,5 graden wordt gezet, vindt er forse temperatuuroverschrijding plaats. “Tot 58 procent in de slaapkamers.”
Bij de opwarming van de aarde is temperatuuroverschrijding aan het eind van deze eeuw schering en inslag, blijkt verder uit simulaties. “BENG heeft een potentieel probleem.” Dat geldt overigens niet alleen voor BENG-woningen, maar voor alle woningtypes in Nederland.
Bouwbesluit
Is bij het huidige zomerklimaat oververhitting in goed geïsoleerde nieuwbouwwoningen oververhitting te voorkomen? In ieder geval niet door te vertrouwen op de ventilatiecapaciteiten volgens het Bouwbesluit. De volumestromen van de mechanische ventilatie zijn onvoldoende om de temperatuur ’s nachts naar beneden te krijgen. “Daar is het ventilatiesysteem niet voor bedoeld.”
Een zomernachtventilatiesysteem dan? Die biedt de mogelijkheid voor veel grotere capaciteiten dan het normale ventilatiesysteem en bestaat (optimaal) uit kleppen in de gevel of te openen ramen en een opening bovenin het dak, bijvoorbeeld met een geautomatiseerd dak raam (zie kader). De gedachte achter zo’n extra ventilatiesysteem is dat met koude lucht in de nacht in combinatie met thermische massa een gebouw gratis kan worden afgekoeld. Vrijwel altijd daalt in Nederland – zelfs in periodes met langdurige hitte – de temperatuur in de vroege ochtend tot onder de 20 graden.
Effectiviteit
Zo’n zomernachtventilatiesysteem heeft veel effect, ontdekte Loomans. “Maar alleen al te openen ramen zijn in principe een goede stap in de richting.”
Uit het onderzoek in Roosendaal blijkt iets vreemds. Bewoners maken onvoldoende gebruik van de spuimogelijkheid. Zo is de effectiviteit niet optimaal als bijvoorbeeld maar één raam wordt geopend of binnendeuren gesloten worden gehouden. Daarnaast staat het raam vaak maar een beperkte tijd open en niet altijd op momenten dat het buiten kouder is. “Juist dan moeten de spuivoorzieningen maximaal worden geopend om de woning af te koelen.” Verder moet overdag de zon met goede zonverwering of dakoverschotten uit de woning blijven, wil het zomernachtventilatiesysteem effect hebben.
Thermische massa
In de woning van emeritus hoogleraar Jos Ligtenberg aan de faculteit bouwkunde van de TU Eindhoven is via experimenten en simulaties onderzocht wat de potentie is van vrije koeling met natuurlijke ventilatie. Via natuurlijke toevoer en afvoer van grote hoeveelheden koude nachtlucht blijft het overdag een paar graden koeler. Dat werkt tamelijk goed. “We zien dat we hiermee een aantal graden kunnen winnen. Gaan we daarbij ook nog zonwering toepassen, dan kun je behoorlijk wat winst halen.”
In combinatie met extra gebouwmassa is de temperatuuroverschrijding vrijwel volledig een halt toe te roepen. Loomans: “Je kunt de koude van de nacht opslaan in de thermische massa en overdag gebruiken. Dan zie je dat het gaat lukken om binnen de comfortbandbreedte (van de temperatuuroverschrijding) te blijven.” Zo’n gebouw vereist dan wel een integrale manier van bouwen. “Alleen op deze manier kun je oververhitting van je huis voorkomen.”
Softwareperikelen
In de Brabantwoning van architect Renz Pijnenborgh is boven het trappenhuis een elektronisch te openen dakraam van Velux aangebracht. Het raam op het hoogste punt zorgt voor een schoorsteeneffect, waardoor warme lucht op koude momenten met sneltreinvaart de woning verlaat. Het Velux-dakraam had een delta T-regeling aan boord die op basis van de binnen- en buitentemperatuur bepaalde of het zinvol is om het raam te openen. De ingebouwde regensensor sluit het raam onmiddellijk bij nachtelijke onweersbuien. Na plaatsing in de eerste Brabantwoningen bleek de software te zijn veranderd. De delta-T-regeling was verdwenen vanwege inbraakgevoeligheid. Het kostte de nodige moeite om de oude software in het dakraam te laden. Het Velux-raam is op dit moment niet meer geschikt als component voor een automatisch zomernachtventilatiesysteem, waarschuwt Pijnenborgh die deze spuivoorziening vaker toepast in woningontwerpen. “Nu moeten mensen het handmatig doen. Dat werkt ook. Als het bloedheet is in de zomer, is het normaal dat mensen ’s avonds de ramen lekker openzetten om de warmte naar buiten te jagen.”
Bewoners en apparatuur
Uit nieuw onderzoek van adviesbureau CE blijkt ook interne warmtelast van bewoners en apparatuur een steeds groter wordend probleem. Loomans pleit op basis van het onderzoek onder bewoners van passiefhuizen in Roosendaal wel voor een geautomatiseerd systeem, maar daarnaast is hij ook reëel over de bouwbudgetten. “Overal sensoren en automatische systemen, met name ook in de bestaande bouw, ik zie het nog niet zo snel zover komen.”
Een app die bewoners tijdig bewust maakt om actie te ondernemen, is voor hem al een stap in de goede richting. Architect Renz Pijnenborgh vatte het onlangs kort en krachtig samen: “Leer bewoners dat ze ’s nachts alles opengooien en overdag alles dicht doen. Dan zijn we al een hele stap verder.”
Extra eisen in Bouwbesluit ten aanzien van oververhitting? Claudia Bouwens van het Lente-Akkoord is daar tegen. “Omdat de handhaving er toch niet gaat komen. Het moet op een andere manier. Dan denk ik bijvoorbeeld toch op een manier vanuit de bewoners. Dat ze snappen wat ze krijgen. En dat ze krijgen wat ze is beloofd en dat is een gezonde woning.”
Dit artikel is eerder gepubliceerd in Bouwspecial BENG 2018.
Discussie zien we graag op Aannemervak, maar wel met respect voor elkaar. Wij vragen daarom om onder volledige naam te reageren. Lees onze andere regels voor discussie hier. Met het plaatsen van een reactie verklaart u zich akkoord met deze regels.